Được Lonely Planet xếp hạng thứ 15 trong số 36 “things to do” (điều nên làm) khi đến Đà Lạt, Bảo tàng Lâm Đồng ở số 4 Hùng Vương là một điểm hấp dẫn đối với khách quốc tế, nhưng lại gần như “bí mật” đối với nhiều du khách nội địa.
Tòa nhà trưng bày chính được đưa vào hoạt động từ cuối năm 2010 - Ảnh: Trần Đức Tài
Trong khuôn viên diện tích 3ha vốn là dinh thự của ông Nguyễn Hữu Hào, thân sinh của Nam Phương hoàng hậu, Bảo tàng Lâm Đồng nằm khuất mặt đường, ít gây chú ý. Ra đời từ năm 1978 với vai trò giới hạn của một nơi trưng bày hiện vật lịch sử cách mạng địa phương, bảo tàng này đã phải chuyển địa điểm hai lần cho đến năm 1999 mới chuyển về đây và phát triển thành một bảo tàng tổng hợp.
Với 20.000 hiện vật lưu giữ, Bảo tàng Lâm Đồng chỉ chính thức hoạt động từ cuối năm 2010 khi hoàn thành xây dựng khu tòa nhà mới màu hồng trải dài bên sườn đồi ngày xưa vốn là sân bóng cho nhân viên chơi thể thao.
| So với 2,8 triệu lượt du khách đến Đà Lạt ước tính trong năm 2012 (theo báo Lâm Đồng), lượng khách tham quan Bảo tàng Lâm Đồng chỉ bằng 1%. Con số này phản ánh thực tế rằng sản phẩm văn hóa chưa phải là nhu cầu của đa số du khách nội địa đến Đà Lạt. Nhưng so với các bảo tàng địa phương cùng quy mô thì đạt tới lượng khách ấy chỉ sau hai năm hoạt động là một kỳ tích. Nhiều bảo tàng ở các nơi khác dù được đầu tư lớn cũng không chạm được tới mốc 10.000 lượt khách/năm và đa số chỉ dừng ở mức 5.000-6.000. |
Hồn của bảo tàng
Không gian bài trí khoa học và cách chiếu sáng hiện đại đã thổi hồn vào những vật thể tưởng chừng vô tri. Ở đây có bốn gian trưng bày thường xuyên với các chủ đề thiên nhiên, khảo cổ học, dân tộc học, lịch sử Đà Lạt và lịch sử cách mạng. Một gian được dành riêng cho các trưng bày chuyên đề thay đổi theo định kỳ. Trong những nguồn sáng được bố trí và điều chỉnh tỉ mỉ, những hiện vật và hình nhân tái hiện dĩ vãng trông rất sống động.
Những hình nhân người dân di cư từ mọi miền đến Đà Lạt vào thế kỷ trước và sinh sống bằng nhiều nghề khác nhau là những trưng bày tạo nhiều cảm xúc cho người xem. Một bà cụ miền Bắc bán bánh cuốn, một phụ nữ miền Trung bán chuối nướng, một nữ sinh trong tà áo dài và áo len ôm cặp đi học... Đặc biệt, một con ngựa được nhồi rơm kéo một cỗ xe với người xà ích cầm roi là hình ảnh đập ngay vào mắt người xem khi vừa bước vào gian trưng bày này.
Để có một không gian trưng bày “coi được” như hiện nay, 30 cán bộ và nhân viên bảo tàng phải vận dụng hết trí tuệ và công sức. Anh Nguyễn Xuân Dũng, trưởng phòng trưng bày - tuyên truyền, cho biết: “Chúng tôi đã xây dựng đề cương từ trước khi động thổ xây tòa nhà này”. Chủ đề trưng bày của từng gian đều phải trù tính trước và phải xây dựng nhiều kịch bản tùy theo số hiện vật sẵn có và được bổ sung sau này. Ngay cả ý tưởng cũng thay đổi nhiều lần trong khi thi công công trình trong thời gian năm năm với kinh phí 20 tỉ đồng.
Được bàn giao tòa nhà hầu như chỉ có phần “xác”, các cán bộ bảo tàng dốc hết tâm sức trau chuốt cho phần “hồn” của nội thất trưng bày. Riêng con ngựa kéo xe trong gian “Đà Lạt xưa và nay” đã mất đến sáu năm trước khi khánh thành bảo tàng tháng 12-2010. Ý tưởng tái hiện không gian sống Đà Lạt xưa đã có từ lâu, nhưng phải mất nhiều thời gian mới có thể tìm mua được một con ngựa thật chỉ để lấy xác và thuê nhồi rơm. Cỗ xe ngựa đúng kiểu Đà Lạt thời Pháp cũng được dày công sưu tầm và sửa sang.
Để có những hình nhân sinh động, nhóm sáu người xây dựng đề cương phải cung cấp toàn bộ tư liệu hình ảnh và thông tin cho công ty thi công thực hiện sao cho đúng các tiêu chí khoa học về nhân chủng học, từ màu da đến kiểu tóc.
Gian trưng bày “Đà Lạt xưa và nay” thu hút sự quan tâm
của du khách mọi lứa tuổi - Ảnh: Trần Đức Tài
Nội dung linh hoạt
Trên đường lên đỉnh đồi, hai nhà sàn đúng kiểu truyền thống Mạ và K’Ho được phục dựng cùng với đầy đủ đồ vật gia dụng để giới thiệu về văn hóa dân tộc. Một khu vực cạnh đó dành riêng cho những trò chơi dân gian như bập bênh, cầu thăng bằng, chơi ô ăn quan... Cô thuyết minh viên Len Ny, người dân tộc K’Ho, lộ rõ vẻ hớn hở khi chúng tôi leo qua các bậc thang gỗ. Cô cho biết: “Thường chỉ có khách nước ngoài mới quan tâm tìm hiểu kỹ về văn hóa dân tộc bản địa, còn khách trong nước thì lại tò mò về cung Nam Phương”.
Con đường len giữa ngàn thông hai bên dẫn lên đỉnh đồi, nơi tọa lạc ngôi biệt thự của vị hoàng hậu cuối cùng của triều Nguyễn. Dinh thự này được ông Nguyễn Hữu Hào, người được vua Bảo Đại phong tước Quận công của triều Nguyễn, xây tặng cho con gái là bà Nguyễn Hữu Thị Lan (Nam Phương hoàng hậu) vào đầu những năm 1930. Đây từng là nơi sinh sống của gia đình ông Nguyễn Hữu Hào, đồng thời là nơi chứng kiến nhiều sự kiện quan trọng trong cuộc đời của ông bà cựu hoàng.
Tòa nhà còn giữ nguyên kiến trúc cũ khi được giao cho Bảo tàng Lâm Đồng vào năm 1999. Sau khi đã đưa tòa nhà trưng bày mới vào hoạt động, các cán bộ bảo tàng đã nghiên cứu tài liệu và biến ngôi biệt thự ba tầng với tổng diện tích sử dụng khoảng 500m2 thành một triển lãm sinh động về cuộc sống hằng ngày của gia đình hoàng tộc cuối cùng này và đưa vào phục vụ tham quan từ cuối năm 2011. Anh Dũng nhấn mạnh: “Bảo tàng phải là một sản phẩm sống. Nếu trưng bày không hề thay đổi thì có khách nào quay lại hai lần”.
Xuất thân từ những trường đào tạo chuyên ngành bảo tồn, văn hóa hay lịch sử, hầu hết cán bộ Bảo tàng Lâm Đồng đều đa năng. Anh Dũng giải thích: “Đặt vật gì ở đâu, chiếu sáng thế nào, bài trí ra sao... chúng tôi làm tất. Chúng tôi làm được hết từ điện tới mộc, kể cả chuyện quay video và các công tác mỹ thuật. Chuyện gì không làm được thì mới thuê ngoài”. Nhờ vậy, bảo tàng này chủ động được việc thay đổi cách trưng bày linh động trong các không gian cố định và nghĩ ra những ý tưởng nội dung mới. “Nội dung không tốt mà mời khách đến là nói dối” - anh Dũng nói.
Các vật dụng trưng bày trong nhà sàn của người Mạ
tái hiện trung thực không gian sống truyền thống - Ảnh: Trần Đức Tài
Kéo khách đến bảo tàng
Có kịch bản nội dung tốt và bài trí bắt mắt chính là thế mạnh mà Bảo tàng Lâm Đồng đang nỗ lực phát huy trong điều kiện kinh phí quảng bá eo hẹp. Một trang web với hai ngôn ngữ Việt - Anh đã được chuẩn bị nội dung từ trước khi khánh thành tòa nhà mới. Các nhân viên chủ động tiếp xúc với các công ty du lịch - lữ hành tại địa phương để thuyết phục họ đưa Bảo tàng Lâm Đồng vào các tour tham quan. Hệ thống trường học cũng được bảo tàng tiếp thị tích cực. Với công ty hay trường học ngoài tỉnh, các nhân viên gửi email tự giới thiệu và cung cấp đường dẫn đến trang web bảo tàng.
Trong khoảng 25.000 lượt khách đến tham quan Bảo tàng Lâm Đồng trong năm 2012, học sinh chiếm phân nửa. Trong khi gian “Thiên nhiên Lâm Đồng” hấp dẫn trẻ em nhất với nhiều loài chim, thú đặc trưng của địa phương, thì gian “Đà Lạt xưa và nay” cùng văn hóa sắc tộc bản địa lại thu hút du khách quốc tế hơn. Lonely Planet đã ngợi khen những trưng bày ở Bảo tàng Lâm Đồng về bác sĩ Alexandre Yersin và lịch sử Đà Lạt là những “informative exhibits” (những triển lãm giàu thông tin).
Bảo tàng tổng hợp vắng người xem là một thực tế phổ biến. Trong khi đó, Bảo tàng Lâm Đồng vẫn bán được vé dù với giá tượng trưng (6.000 đồng cho người lớn và 3.000 đồng cho trẻ em) và mở cửa liên tục suốt các ngày trong tuần.
Sau chuyến tham quan, bà Bùi Kim Chi, một giáo viên ở Hà Nội, hào hứng cầm bút ghi vào sổ cảm tưởng: “Chúng tôi muốn được thấy bảo tàng có nhiều khách viếng thăm hơn vì đây là một điểm đến tuyệt vời cho du khách tới Đà Lạt”. Bà không biết rằng ngay việc hoạt động cả vào những ngày nghỉ và ngày lễ là một hi sinh của những nhân viên bảo tàng yêu nghề. Họ không được hưởng quy chế lương làm ngoài giờ nên đành luân phiên nghỉ bù vào các ngày khác trong tuần. Thu nhập từ tiền bán vé, Bảo tàng Lâm Đồng chỉ được nhận 25% để bù chi phí và bồi dưỡng nhân sự.
Những ghi nhận của Lonely Planet góp phần lôi cuốn thêm nhiều du khách nước ngoài tự tìm đến đây. Trong sổ cảm tưởng của bảo tàng, chúng tôi đọc được những dòng ngợi khen của du khách Larry M. Johnson viết bằng tiếng Anh: “Bảo tàng đẹp. Tôi biết được nhiều về tỉnh Lâm Đồng”. Du khách F. Bensen cũng ghi lại cảm tưởng bằng tiếng Anh: “Rất thích thú. Bài trí tốt và giàu thông tin”. Một du khách không ghi tên viết bằng tiếng Pháp: “Chuyến viếng thăm hết sức thú vị. Hiện vật bảo tàng rất phong phú. Trưng bày rất tốt. Du khách hài lòng”.
Trước khi khai trương tòa nhà trưng bày mới, lượng khách đến bảo tàng này trong năm 2010 chỉ vào khoảng 14.000 lượt. Sau hai năm, lượng khách đã tăng gần gấp đôi. Ông Phạm Hữu Thọ, giám đốc bảo tàng, cho biết: “Trong hoạt động giao lưu với các bảo tàng địa phương khác, khi tôi nói Bảo tàng Lâm Đồng có hơn hai vạn lượt khách tham quan đến xem trưng bày và có bán vé thì ai cũng kinh ngạc”.
Đọc thêm:
> 10 điểm nên ghé thăm khi đến với Đà Lạt
Bao tang Lam Dong - Suc hap dan am tham
Duoc Lonely Planet xep hang thu 15 trong so 36 “things to do” (dieu nen lam) khi den Da Lat, Bao tang Lam Dong o so 4 Hung Vuong la mot diem hap dan doi voi khach quoc te, nhung lai gan nhu “bi mat” doi voi nhieu du khach noi dia.
Toa nha trung bay chinh duoc dua vao hoat dong tu cuoi nam 2010 - Anh: Tran Duc Tai
Trong khuon vien dien tich 3ha von la dinh thu cua ong Nguyen Huu Hao, than sinh cua Nam Phuong hoang hau, Bao tang Lam Dong nam khuat mat duong, it gay chu y. Ra doi tu nam 1978 voi vai tro gioi han cua mot noi trung bay hien vat lich su cach mang dia phuong, bao tang nay da phai chuyen dia diem hai lan cho den nam 1999 moi chuyen ve day va phat trien thanh mot bao tang tong hop.
Voi 20.000 hien vat luu giu, Bao tang Lam Dong chi chinh thuc hoat dong tu cuoi nam 2010 khi hoan thanh xay dung khu toa nha moi mau hong trai dai ben suon doi ngay xua von la san bong cho nhan vien choi the thao.
| So voi 2,8 trieu luot du khach den Da Lat uoc tinh trong nam 2012 (theo bao Lam Dong), luong khach tham quan Bao tang Lam Dong chi bang 1%. Con so nay phan anh thuc te rang san pham van hoa chua phai la nhu cau cua da so du khach noi dia den Da Lat. Nhung so voi cac bao tang dia phuong cung quy mo thi dat toi luong khach ay chi sau hai nam hoat dong la mot ky tich. Nhieu bao tang o cac noi khac du duoc dau tu lon cung khong cham duoc toi moc 10.000 luot khach/nam va da so chi dung o muc 5.000-6.000. |
Hon cua bao tang
Khong gian bai tri khoa hoc va cach chieu sang hien dai da thoi hon vao nhung vat the tuong chung vo tri. O day co bon gian trung bay thuong xuyen voi cac chu de thien nhien, khao co hoc, dan toc hoc, lich su Da Lat va lich su cach mang. Mot gian duoc danh rieng cho cac trung bay chuyen de thay doi theo dinh ky. Trong nhung nguon sang duoc bo tri va dieu chinh ti mi, nhung hien vat va hinh nhan tai hien di vang trong rat song dong.
Nhung hinh nhan nguoi dan di cu tu moi mien den Da Lat vao the ky truoc va sinh song bang nhieu nghe khac nhau la nhung trung bay tao nhieu cam xuc cho nguoi xem. Mot ba cu mien Bac ban banh cuon, mot phu nu mien Trung ban chuoi nuong, mot nu sinh trong ta ao dai va ao len om cap di hoc... Dac biet, mot con ngua duoc nhoi rom keo mot co xe voi nguoi xa ich cam roi la hinh anh dap ngay vao mat nguoi xem khi vua buoc vao gian trung bay nay.
De co mot khong gian trung bay “coi duoc” nhu hien nay, 30 can bo va nhan vien bao tang phai van dung het tri tue va cong suc. Anh Nguyen Xuan Dung, truong phong trung bay - tuyen truyen, cho biet: “Chung toi da xay dung de cuong tu truoc khi dong tho xay toa nha nay”. Chu de trung bay cua tung gian deu phai tru tinh truoc va phai xay dung nhieu kich ban tuy theo so hien vat san co va duoc bo sung sau nay. Ngay ca y tuong cung thay doi nhieu lan trong khi thi cong cong trinh trong thoi gian nam nam voi kinh phi 20 ti dong.
Duoc ban giao toa nha hau nhu chi co phan “xac”, cac can bo bao tang doc het tam suc trau chuot cho phan “hon” cua noi that trung bay. Rieng con ngua keo xe trong gian “Da Lat xua va nay” da mat den sau nam truoc khi khanh thanh bao tang thang 12-2010. Y tuong tai hien khong gian song Da Lat xua da co tu lau, nhung phai mat nhieu thoi gian moi co the tim mua duoc mot con ngua that chi de lay xac va thue nhoi rom. Co xe ngua dung kieu Da Lat thoi Phap cung duoc day cong suu tam va sua sang.
De co nhung hinh nhan sinh dong, nhom sau nguoi xay dung de cuong phai cung cap toan bo tu lieu hinh anh va thong tin cho cong ty thi cong thuc hien sao cho dung cac tieu chi khoa hoc ve nhan chung hoc, tu mau da den kieu toc.
Gian trung bay “Da Lat xua va nay” thu hut su quan tam
cua du khach moi lua tuoi - Anh: Tran Duc Tai
Noi dung linh hoat
Tren duong len dinh doi, hai nha san dung kieu truyen thong Ma va K’Ho duoc phuc dung cung voi day du do vat gia dung de gioi thieu ve van hoa dan toc. Mot khu vuc canh do danh rieng cho nhung tro choi dan gian nhu bap benh, cau thang bang, choi o an quan... Co thuyet minh vien Len Ny, nguoi dan toc K’Ho, lo ro ve hon ho khi chung toi leo qua cac bac thang go. Co cho biet: “Thuong chi co khach nuoc ngoai moi quan tam tim hieu ky ve van hoa dan toc ban dia, con khach trong nuoc thi lai to mo ve cung Nam Phuong”.
Con duong len giua ngan thong hai ben dan len dinh doi, noi toa lac ngoi biet thu cua vi hoang hau cuoi cung cua trieu Nguyen. Dinh thu nay duoc ong Nguyen Huu Hao, nguoi duoc vua Bao Dai phong tuoc Quan cong cua trieu Nguyen, xay tang cho con gai la ba Nguyen Huu Thi Lan (Nam Phuong hoang hau) vao dau nhung nam 1930. Day tung la noi sinh song cua gia dinh ong Nguyen Huu Hao, dong thoi la noi chung kien nhieu su kien quan trong trong cuoc doi cua ong ba cuu hoang.
Toa nha con giu nguyen kien truc cu khi duoc giao cho Bao tang Lam Dong vao nam 1999. Sau khi da dua toa nha trung bay moi vao hoat dong, cac can bo bao tang da nghien cuu tai lieu va bien ngoi biet thu ba tang voi tong dien tich su dung khoang 500m2 thanh mot trien lam sinh dong ve cuoc song hang ngay cua gia dinh hoang toc cuoi cung nay va dua vao phuc vu tham quan tu cuoi nam 2011. Anh Dung nhan manh: “Bao tang phai la mot san pham song. Neu trung bay khong he thay doi thi co khach nao quay lai hai lan”.
Xuat than tu nhung truong dao tao chuyen nganh bao ton, van hoa hay lich su, hau het can bo Bao tang Lam Dong deu da nang. Anh Dung giai thich: “Dat vat gi o dau, chieu sang the nao, bai tri ra sao... chung toi lam tat. Chung toi lam duoc het tu dien toi moc, ke ca chuyen quay video va cac cong tac my thuat. Chuyen gi khong lam duoc thi moi thue ngoai”. Nho vay, bao tang nay chu dong duoc viec thay doi cach trung bay linh dong trong cac khong gian co dinh va nghi ra nhung y tuong noi dung moi. “Noi dung khong tot ma moi khach den la noi doi” - anh Dung noi.
Cac vat dung trung bay trong nha san cua nguoi Ma
tai hien trung thuc khong gian song truyen thong - Anh: Tran Duc Tai
Keo khach den bao tang
Co kich ban noi dung tot va bai tri bat mat chinh la the manh ma Bao tang Lam Dong dang no luc phat huy trong dieu kien kinh phi quang ba eo hep. Mot trang web voi hai ngon ngu Viet - Anh da duoc chuan bi noi dung tu truoc khi khanh thanh toa nha moi. Cac nhan vien chu dong tiep xuc voi cac cong ty du lich - lu hanh tai dia phuong de thuyet phuc ho dua Bao tang Lam Dong vao cac tour tham quan. He thong truong hoc cung duoc bao tang tiep thi tich cuc. Voi cong ty hay truong hoc ngoai tinh, cac nhan vien gui email tu gioi thieu va cung cap duong dan den trang web bao tang.
Trong khoang 25.000 luot khach den tham quan Bao tang Lam Dong trong nam 2012, hoc sinh chiem phan nua. Trong khi gian “Thien nhien Lam Dong” hap dan tre em nhat voi nhieu loai chim, thu dac trung cua dia phuong, thi gian “Da Lat xua va nay” cung van hoa sac toc ban dia lai thu hut du khach quoc te hon. Lonely Planet da ngoi khen nhung trung bay o Bao tang Lam Dong ve bac si Alexandre Yersin va lich su Da Lat la nhung “informative exhibits” (nhung trien lam giau thong tin).
Bao tang tong hop vang nguoi xem la mot thuc te pho bien. Trong khi do, Bao tang Lam Dong van ban duoc ve du voi gia tuong trung (6.000 dong cho nguoi lon va 3.000 dong cho tre em) va mo cua lien tuc suot cac ngay trong tuan.
Sau chuyen tham quan, ba Bui Kim Chi, mot giao vien o Ha Noi, hao hung cam but ghi vao so cam tuong: “Chung toi muon duoc thay bao tang co nhieu khach vieng tham hon vi day la mot diem den tuyet voi cho du khach toi Da Lat”. Ba khong biet rang ngay viec hoat dong ca vao nhung ngay nghi va ngay le la mot hi sinh cua nhung nhan vien bao tang yeu nghe. Ho khong duoc huong quy che luong lam ngoai gio nen danh luan phien nghi bu vao cac ngay khac trong tuan. Thu nhap tu tien ban ve, Bao tang Lam Dong chi duoc nhan 25% de bu chi phi va boi duong nhan su.
Nhung ghi nhan cua Lonely Planet gop phan loi cuon them nhieu du khach nuoc ngoai tu tim den day. Trong so cam tuong cua bao tang, chung toi doc duoc nhung dong ngoi khen cua du khach Larry M. Johnson viet bang tieng Anh: “Bao tang dep. Toi biet duoc nhieu ve tinh Lam Dong”. Du khach F. Bensen cung ghi lai cam tuong bang tieng Anh: “Rat thich thu. Bai tri tot va giau thong tin”. Mot du khach khong ghi ten viet bang tieng Phap: “Chuyen vieng tham het suc thu vi. Hien vat bao tang rat phong phu. Trung bay rat tot. Du khach hai long”.
Truoc khi khai truong toa nha trung bay moi, luong khach den bao tang nay trong nam 2010 chi vao khoang 14.000 luot. Sau hai nam, luong khach da tang gan gap doi. Ong Pham Huu Tho, giam doc bao tang, cho biet: “Trong hoat dong giao luu voi cac bao tang dia phuong khac, khi toi noi Bao tang Lam Dong co hon hai van luot khach tham quan den xem trung bay va co ban ve thi ai cung kinh ngac”.
Doc them:
> 10 diem nen ghe tham khi den voi Da Lat
Bảo tàng Lâm Đồng - Sức hấp dẫn âm thầm
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Được Lonely Planet xếp hạng thứ 15 trong số 36 “things to do” (điều nên làm) khi đến Đà Lạt, Bảo tàng Lâm Đồng ở số 4 Hùng Vương là một điểm hấp dẫn đối với khách quốc tế, nhưng lại gần như “bí mật” đối với nhiều du khách nội địa.