Đền Đô, nơi thờ các vị vua nhà Lý, nằm trên vùng đất địa linh nhân kiệt: làng Đình Bảng, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, cách Hà Nội gần 20 km về phía bắc.
Do ngày xưa thuộc địa phận hương Cổ Pháp, châu Cổ Pháp nên Đền Đô còn được gọi là đền Cổ Pháp. Làng Cổ Pháp là nơi phát tích của triều đình nhà Lý, kéo dài hơn 200 năm. Đền Đô thờ tám vị vua đầu tiên của nhà Lý nên còn có tên là đền Lý Bát Đế.
Cổng vào Đền Đô
Sử sách ghi lại, năm 1010, sau khi lên ngôi Hoàng đế, Lý Công Uẩn trở về thăm quê nhà Cổ Pháp. Dân làng Đình Bảng đã xây dựng một ngôi nhà lớn làm nơi nghênh tiếp nhà vua. Khi Lý Công Uẩn băng hà (1028), Lý Thái Tông kế vị vua cha đã cho sửa sang lại ngôi nhà xưa làm nơi thờ tự vua cha và cũng từ đó, đền trở thành nơi thờ tự các vị vua nhà Lý sau khi băng hà.
Trong thời kỳ bị tạm chiếm, quân Pháp đã phá hủy nhiều di sản văn hóa ở Cổ Pháp. Năm 1952, máy bay Pháp dội bom, phá hủy hoàn toàn Đền Đô. Đến năm 1989, Đền Đô được xây dựng lại, theo đúng hình dáng và kiến trúc cũ mà các nhà nghiên cứu lịch sử đã phác thảo, căn cứ vào dấu tích còn lại và các tài liệu lưu trữ.
Thủy đình
Toàn bộ khuôn viên Đền Đô rộng hơn 30 ngàn mét vuông, với trên 20 hạng mục công trình, chia thành hai khu vực: nội thành và ngoại thành. Cổng vào nội thành gọi là Ngũ Long Môn vì trên hai cánh cổng có chạm khắc hình năm con rồng. Khu vực nội thành có kiến trúc theo kiểu “nội công ngoại quốc”. Tường gạch bao quanh cao ba mét, rộng một mét, hai bên xây gạch, giữa đổ đất. Trung tâm của Đền Đô là khu chính điện trang nghiêm, với các nét chạm khắc tinh xảo. Tại đây có điện thờ vua Lý Thái Tổ quanh năm nghi ngút khói hương.
Chính điện
Phía bên trái điện thờ là Chiếu dời đô của Lý Thái Tổ. Thật thần kỳ: cả chiếu có đúng 214 chữ, ứng với 214 năm trị vì của tám đời vua đầu tiên của nhà Lý. Phía bên phải là bài thơ nổi tiếng của Lý Thường Kiệt: “Nam quốc sơn hà Nam đế cư…”. Phía sau ngôi chính điện là hậu cung, nơi đặt ngai thờ, bài vị và tượng của tám vị vua nhà Lý. Mỗi người một vẻ, trang trọng, oai nghiêm. Phía trong còn có nhà chuyển bồng, kiến trúc theo kiểu chồng diêm tám mái, tám đao cong mềm mại; nhà tiền tế; nhà để kiệu thờ; nhà để ngựa thờ.
Chiếu dời đô của Lý Thái Tổ
Đặc biệt, phía đông đền có nhà bia, nơi đặt bia đền Cổ Pháp. Tấm bia đá này cao 190cm, rộng 103cm, dầy 17cm, được khắc dựng năm Giáp Thìn (1605), do tiến sĩ Phùng Khắc Khoan soạn văn bia, ghi lại sự kiện lịch sử nhà Lê xây dựng lại Đền Đô và công đức của các vị vua triều Lý.
Khu bên ngoài đền gồm thủy đình, phương đình (nhà vuông), nhà chủ tế, nhà kho, nhà khách và đền vua Bà (thờ Lý Chiêu Hoàng, còn gọi là đền Rồng). Hai bên tả hữu đền là nhà văn chỉ (thờ các quan văn) và võ chỉ (thờ quan võ) tiêu biểu nhất trong suốt 216 năm của vương triều nhà Lý. Thủy đình dựng trên hồ bán nguyệt, rộng năm gian, cũng có kiến trúc chồng diêm tám mái, tám đao cong. Đây là nơi để các chức sắc ngày trước ngồi xem biểu diễn rối nước. Thủy đình Đền Đô xưa đã được Ngân hàng Đông Dương thời Pháp chọn làm hình ảnh tiêu biểu in trên tờ giấy bạc 5 đồng.
Với khung cảnh hữu tình, cây cối xum xuê râm mát, Đền Đô xứng đáng với lời ca ngợi từ ngàn xưa: “Đền Đô kiến trúc tuyệt vời. Thăng Long đẹp đất, đẹp người ngàn năm”. Đó là lý do Đền Đô luôn là một địa chỉ du lịch hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế.
Tham Den Do
Den Do, noi tho cac vi vua nha Ly, nam tren vung dat dia linh nhan kiet: lang Dinh Bang, huyen Tu Son, tinh Bac Ninh, cach Ha Noi gan 20 km ve phia bac.
Do ngay xua thuoc dia phan huong Co Phap, chau Co Phap nen Den Do con duoc goi la den Co Phap. Lang Co Phap la noi phat tich cua trieu dinh nha Ly, keo dai hon 200 nam. Den Do tho tam vi vua dau tien cua nha Ly nen con co ten la den Ly Bat De.
Cong vao Den Do
Su sach ghi lai, nam 1010, sau khi len ngoi Hoang de, Ly Cong Uan tro ve tham que nha Co Phap. Dan lang Dinh Bang da xay dung mot ngoi nha lon lam noi nghenh tiep nha vua. Khi Ly Cong Uan bang ha (1028), Ly Thai Tong ke vi vua cha da cho sua sang lai ngoi nha xua lam noi tho tu vua cha va cung tu do, den tro thanh noi tho tu cac vi vua nha Ly sau khi bang ha.
Trong thoi ky bi tam chiem, quan Phap da pha huy nhieu di san van hoa o Co Phap. Nam 1952, may bay Phap doi bom, pha huy hoan toan Den Do. Den nam 1989, Den Do duoc xay dung lai, theo dung hinh dang va kien truc cu ma cac nha nghien cuu lich su da phac thao, can cu vao dau tich con lai va cac tai lieu luu tru.
Thuy dinh
Toan bo khuon vien Den Do rong hon 30 ngan met vuong, voi tren 20 hang muc cong trinh, chia thanh hai khu vuc: noi thanh va ngoai thanh. Cong vao noi thanh goi la Ngu Long Mon vi tren hai canh cong co cham khac hinh nam con rong. Khu vuc noi thanh co kien truc theo kieu “noi cong ngoai quoc”. Tuong gach bao quanh cao ba met, rong mot met, hai ben xay gach, giua do dat. Trung tam cua Den Do la khu chinh dien trang nghiem, voi cac net cham khac tinh xao. Tai day co dien tho vua Ly Thai To quanh nam nghi ngut khoi huong.
Chinh dien
Phia ben trai dien tho la Chieu doi do cua Ly Thai To. That than ky: ca chieu co dung 214 chu, ung voi 214 nam tri vi cua tam doi vua dau tien cua nha Ly. Phia ben phai la bai tho noi tieng cua Ly Thuong Kiet: “Nam quoc son ha Nam de cu…”. Phia sau ngoi chinh dien la hau cung, noi dat ngai tho, bai vi va tuong cua tam vi vua nha Ly. Moi nguoi mot ve, trang trong, oai nghiem. Phia trong con co nha chuyen bong, kien truc theo kieu chong diem tam mai, tam dao cong mem mai; nha tien te; nha de kieu tho; nha de ngua tho.
Chieu doi do cua Ly Thai To
Dac biet, phia dong den co nha bia, noi dat bia den Co Phap. Tam bia da nay cao 190cm, rong 103cm, day 17cm, duoc khac dung nam Giap Thin (1605), do tien si Phung Khac Khoan soan van bia, ghi lai su kien lich su nha Le xay dung lai Den Do va cong duc cua cac vi vua trieu Ly.
Khu ben ngoai den gom thuy dinh, phuong dinh (nha vuong), nha chu te, nha kho, nha khach va den vua Ba (tho Ly Chieu Hoang, con goi la den Rong). Hai ben ta huu den la nha van chi (tho cac quan van) va vo chi (tho quan vo) tieu bieu nhat trong suot 216 nam cua vuong trieu nha Ly. Thuy dinh dung tren ho ban nguyet, rong nam gian, cung co kien truc chong diem tam mai, tam dao cong. Day la noi de cac chuc sac ngay truoc ngoi xem bieu dien roi nuoc. Thuy dinh Den Do xua da duoc Ngan hang Dong Duong thoi Phap chon lam hinh anh tieu bieu in tren to giay bac 5 dong.
Voi khung canh huu tinh, cay coi xum xue ram mat, Den Do xung dang voi loi ca ngoi tu ngan xua: “Den Do kien truc tuyet voi. Thang Long dep dat, dep nguoi ngan nam”. Do la ly do Den Do luon la mot dia chi du lich hap dan du khach trong nuoc va quoc te.
Thăm Đền Đô
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Đền Đô, nơi thờ các vị vua nhà Lý, nằm trên vùng đất địa linh nhân kiệt: làng Đình Bảng, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, cách Hà Nội gần 20 km về phía bắc.