Quá giang tàu chở hàng, chúng tôi ra hòn Chuối từ cửa sông Ông Đốc, huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau. Nắng chiều rải bạc trên biển thành một con đường lấp lánh, dẫn chúng tôi thẳng hướng Tây suốt ba giờ của hải trình 18 hải lý.
Hòn Chuối nằm trong chuỗi hòn nhỏ trên biển Tây. Phía Bắc là Hòn Sơn Rái thuộc tỉnh Kiên Giang, phía Nam là Hòn Khoai. Trong ba anh em ấy thì Hòn Chuối là em út vì diện tích chỉ 130 hecta với 37 hộ dân sinh sống. 281 công dân ở Hòn Chuối đều được ghi trong hộ khẩu là cư ngụ tại khóm 1, thị trấn Sông Đốc. Tất cả đều là những công dân nghèo, được hưởng trợ cấp của chính phủ về Y tế và Giáo dục.
Bà Trần Thị Sáu là người cao tuổi nhất Hòn Chuối, năm nay 77 tuổi. Năm 1972, quá giang tàu cá, bà Sáu đã đưa cả gia đình ra sinh sống trong những hốc đá trên hòn đảo không người này.
Những ngôi nhà bình dị nép dưới chân hòn
Hòn Chuối có ba gành: Gành Nam, Gành Chướng và Gành Nồm. Từ tháng Chín đến tháng Ba âm lịch, người dân sống ở Gành Nam để tránh gió chướng. Và ngược lại, từ tháng Ba đến tháng Chín âm lịch, cộng đồng lại gồng gánh nhau về Gành Chướng để tránh gió mùa Tây Nam. Thời điểm dọn nhà là lúc giao mùa, khi hai ngọn gió chưa nổi lên, cả hai phía hòn đều lặng sóng.
Ra đảo mưu sinh, nghề chính của cư dân là câu cá lạc, loài cá chọn vùng biển Hòn Chuối để sinh sống, cũng như cá khoai thường quanh quẩn bên Hòn Khoai và cá hố tìm về mũi Cà Mau. Những đêm tối trời, biển êm, chèo xuồng chưa mỏi tay là đến chỗ thả câu. Cá lạc gặp thịt cá ba thú, cá đối là đớp mồi, mắc câu. Câu cá lạc là nghề "đồng vợ đồng chồng". Ban đêm chồng bủa câu, gỡ cá, ban ngày vợ tóm lưỡi câu, xếp gắp, gài nẹp cho giềng câu thẳng thớm.
Bốn mươi năm trước, khi bước chân lên Hòn Chuối tìm chốn nương thân, người dân nơi đây thấy một lư hương, được cho là của ông Đạo Năm, thầy tu chuyên hốt thuốc Nam bị thực dân Pháp trục xuất khỏi đảo vì tình nghi ông liên hệ với Vệ Quốc đoàn. Cái lư hương gợi cảm hứng cho tín ngưỡng, người dân đã lập miếu thờ Bà Chúa Hòn như ông Đạo Năm xưa kia. Cơn bão số 5 năm 1997 quét qua hòn Chuối làm cây cối gãy đổ ngổn ngang, nhưng miễu thờ Bà không hề hấn gì, dù cột kèo bên trong đã cũ mục. Từ đó, chuyện tôn thờ Bà Chúa Hòn càng linh thiêng. Ngư dân trúng mùa, cúng dường tu bổ miếu. Bá tánh làm ăn, khai trương, động thổ, hạ thủy, thường ra đây thỉnh ý Bà.
Rằm tháng Hai âm lịch, khi ở cửa Sông Đốc, tàu bè ra khơi Nghinh Ông thì ở Hòn Khoai, ngư dân - phần lớn là phụ nữ ra Hòn Chuối vía Bà. Năm nào bà Nguyễn Kim Sa từ Cái Đôi Vàm, huyện Phú Tân cũng ra Hòn Chuối để đơm cho Bà Chúa Hòn một cỗ bánh bò. Những cái bánh trắng, xanh, vàng, đỏ được đính lên một đoạn thân cây chuối. Vài năm gần đây, bên cạnh miếu Bà, người ta đặt thêm tượng Bà Nam Hải và Phật Bà Quan Âm, thành một quần thể tín ngưỡng trang nghiêm.
Tàu cào, tàu cá nối nhau về hòn để tránh sóng trái mùa
Nơi đây, bộ đội biên phòng dạy chữ cho con em ngư dân học từ lớp 1 đến lớp 3, trong khi ngành giáo dục "bó tay" không cách gì tìm được thầy cô nào dám ra đảo có mấy chục hộ dân để dạy học. Cán bộ quân Y hằng ngày chữa bệnh cho dân. Các chiến sĩ biên phòng canh giữ đất trời, bảo vệ cuộc sống bình yên cho đảo nhỏ.
Rằm tháng Hai âm lịch năm 2012, Hòn Chuối vừa có lễ cúng Bà Chúa Hòn vừa có một đám cưới. Chàng rể là lính biên phòng vừa ra quân và cô dâu là người được sinh ra ở đây. Không có xe hoa “đưa dâu rước rể”, họ đến với nhau bằng những bước chân qua những gành đá.
Chiều xuống, gió "Nam ngoài" mang đám mây màu chì, phút chốc dán kín nửa bầu trời đàng Tây. Nắng lèn mây, dọi xuống mặt biển in muôn ngàn tia nắng lấp lánh rượt đuổi nhau, rồi kéo nhau vô hòn.
Hòn Chuối rực vàng nổi rõ những căn nhà bình dị. Tàu cào, tàu cá nối nhau về hòn để tránh sóng trái mùa có thể dậy lên trong đêm. Cá sang tàu, mực đổi hầm, nước đá xay thêm, dầu bơm bổ sung cho ra khơi trọn chuyến. Bạn lưới gặp nhau í ới, cặp tàu, so mạn ghe. Nhìn từ xa, Hòn Chuối sừng sững trên biển như một mẫu hạm.
Hon Chuoi trong rang chieu
Qua giang tau cho hang, chung toi ra hon Chuoi tu cua song Ong Doc, huyen Tran Van Thoi, tinh Ca Mau. Nang chieu rai bac tren bien thanh mot con duong lap lanh, dan chung toi thang huong Tay suot ba gio cua hai trinh 18 hai ly.
Hon Chuoi nam trong chuoi hon nho tren bien Tay. Phia Bac la Hon Son Rai thuoc tinh Kien Giang, phia Nam la Hon Khoai. Trong ba anh em ay thi Hon Chuoi la em ut vi dien tich chi 130 hecta voi 37 ho dan sinh song. 281 cong dan o Hon Chuoi deu duoc ghi trong ho khau la cu ngu tai khom 1, thi tran Song Doc. Tat ca deu la nhung cong dan ngheo, duoc huong tro cap cua chinh phu ve Y te va Giao duc.
Ba Tran Thi Sau la nguoi cao tuoi nhat Hon Chuoi, nam nay 77 tuoi. Nam 1972, qua giang tau ca, ba Sau da dua ca gia dinh ra sinh song trong nhung hoc da tren hon dao khong nguoi nay.
Nhung ngoi nha binh di nep duoi chan hon
Hon Chuoi co ba ganh: Ganh Nam, Ganh Chuong va Ganh Nom. Tu thang Chin den thang Ba am lich, nguoi dan song o Ganh Nam de tranh gio chuong. Va nguoc lai, tu thang Ba den thang Chin am lich, cong dong lai gong ganh nhau ve Ganh Chuong de tranh gio mua Tay Nam. Thoi diem don nha la luc giao mua, khi hai ngon gio chua noi len, ca hai phia hon deu lang song.
Ra dao muu sinh, nghe chinh cua cu dan la cau ca lac, loai ca chon vung bien Hon Chuoi de sinh song, cung nhu ca khoai thuong quanh quan ben Hon Khoai va ca ho tim ve mui Ca Mau. Nhung dem toi troi, bien em, cheo xuong chua moi tay la den cho tha cau. Ca lac gap thit ca ba thu, ca doi la dop moi, mac cau. Cau ca lac la nghe "dong vo dong chong". Ban dem chong bua cau, go ca, ban ngay vo tom luoi cau, xep gap, gai nep cho gieng cau thang thom.
Bon muoi nam truoc, khi buoc chan len Hon Chuoi tim chon nuong than, nguoi dan noi day thay mot lu huong, duoc cho la cua ong Dao Nam, thay tu chuyen hot thuoc Nam bi thuc dan Phap truc xuat khoi dao vi tinh nghi ong lien he voi Ve Quoc doan. Cai lu huong goi cam hung cho tin nguong, nguoi dan da lap mieu tho Ba Chua Hon nhu ong Dao Nam xua kia. Con bao so 5 nam 1997 quet qua hon Chuoi lam cay coi gay do ngon ngang, nhung mieu tho Ba khong he han gi, du cot keo ben trong da cu muc. Tu do, chuyen ton tho Ba Chua Hon cang linh thieng. Ngu dan trung mua, cung duong tu bo mieu. Ba tanh lam an, khai truong, dong tho, ha thuy, thuong ra day thinh y Ba.
Ram thang Hai am lich, khi o cua Song Doc, tau be ra khoi Nghinh Ong thi o Hon Khoai, ngu dan - phan lon la phu nu ra Hon Chuoi via Ba. Nam nao ba Nguyen Kim Sa tu Cai Doi Vam, huyen Phu Tan cung ra Hon Chuoi de dom cho Ba Chua Hon mot co banh bo. Nhung cai banh trang, xanh, vang, do duoc dinh len mot doan than cay chuoi. Vai nam gan day, ben canh mieu Ba, nguoi ta dat them tuong Ba Nam Hai va Phat Ba Quan Am, thanh mot quan the tin nguong trang nghiem.
Tau cao, tau ca noi nhau ve hon de tranh song trai mua
Noi day, bo doi bien phong day chu cho con em ngu dan hoc tu lop 1 den lop 3, trong khi nganh giao duc "bo tay" khong cach gi tim duoc thay co nao dam ra dao co may chuc ho dan de day hoc. Can bo quan Y hang ngay chua benh cho dan. Cac chien si bien phong canh giu dat troi, bao ve cuoc song binh yen cho dao nho.
Ram thang Hai am lich nam 2012, Hon Chuoi vua co le cung Ba Chua Hon vua co mot dam cuoi. Chang re la linh bien phong vua ra quan va co dau la nguoi duoc sinh ra o day. Khong co xe hoa “dua dau ruoc re”, ho den voi nhau bang nhung buoc chan qua nhung ganh da.
Chieu xuong, gio "Nam ngoai" mang dam may mau chi, phut choc dan kin nua bau troi dang Tay. Nang len may, doi xuong mat bien in muon ngan tia nang lap lanh ruot duoi nhau, roi keo nhau vo hon.
Hon Chuoi ruc vang noi ro nhung can nha binh di. Tau cao, tau ca noi nhau ve hon de tranh song trai mua co the day len trong dem. Ca sang tau, muc doi ham, nuoc da xay them, dau bom bo sung cho ra khoi tron chuyen. Ban luoi gap nhau i oi, cap tau, so man ghe. Nhin tu xa, Hon Chuoi sung sung tren bien nhu mot mau ham.
Hòn Chuối trong ráng chiều
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Quá giang tàu chở hàng, chúng tôi ra hòn Chuối từ cửa sông Ông Đốc, huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau. Nắng chiều rải bạc trên biển thành một con đường lấp lánh, dẫn chúng tôi thẳng hướng Tây suốt ba giờ của hải trình 18 hải lý.