Những giếng nước trong vắt, đầy ắp quanh năm, với bốn tang giếng bằng đá vuông vức trơ gan cùng tuế nguyệt đã hơn 600 năm... Đó là nét độc đáo của 13 chiếc giếng cổ nằm rải rác tại xã Bá Hiến, huyện Bình Xuyên, Vĩnh Phúc.
Chiếc giếng cổ thuộc cụm đình chùa Giao Sam, thôn Thích Chung - Ảnh: Tiến Thành
Đường đến xã Bá Hiến gợi cho chúng tôi ít nhiều tò mò về vùng đất bí ẩn này. Từ khu du lịch hồ Đại Lải, rẽ ngang theo lối tắt, qua một cây cầu nhỏ chỉ đủ dắt chiếc xe máy hay xe đạp là sang đất Bá Hiến.
Cảnh vật nơi đây còn đậm chất dân dã của một làng Việt cổ, là những căn nhà cấp bốn xây bằng đá ong đã ngả màu vàng phếch, những đống rơm cao như cây nấm khổng lồ, những bụi tre làng xanh mướt… Đặc biệt hơn cả là những giếng nước nằm rải rác trên những khoảnh đất rộng của làng.
Được sự chỉ dẫn của người dân, chúng tôi tìm đến cụm di tích đình chùa Giao Sam, thôn Thích Chung, nơi có chiếc giếng vuông cổ còn nguyên vẹn. Một bà lão qua đường kể: “Không rõ giếng xây dựng từ khi nào, chỉ nghe các cụ kể lại từ khi có chùa Giao Sam thì đã có giếng rồi!” (nghĩa là đã hơn 600 năm).
Chiếc giếng cổ nguyên bản hướng về phía cánh đồng thôn Thích Chung - Ảnh: Tiến Thành
Con đường tắt để sang đất Bá Hiến - Ảnh: Tiến Thành
Giếng cổ phía đông thôn Thiện Chi đã được cải tạo thành hình tròn,
nhưng vẫn giữ nguyên bốn khối đá sa thạch - Ảnh: Tiến Thành
Bá Hiến, xưa có tên là tổng Bá Hạ, thuộc huyện Bình Lục, Vĩnh Phúc, là một làng cổ thuần nông. Theo thống kê trong toàn xã, hiện tính toàn bộ giếng cổ (còn nguyên bản hoặc đã bị vùi lấp, sụt lở) thì có khoảng 30 chiếc, tập trung ở bốn thôn Bá Hương, Thích Chung, Thiện Chi, Quang Vinh. Trong đó, có năm giếng còn nguyên bản, tám giếng hiện nay đã và đang được sửa sang, được các hộ gia đình lấy nước phục vụ sinh hoạt hằng ngày.
Đi một vòng quanh miệng giếng có thể thấy vô số những điều kỳ thú. Trước hết là những hình sóng lượn trên các tấm đá làm miệng giếng (còn gọi là tang giếng) mà các cụ cao niên của thôn cho biết đó là các dấu tích của việc mài dao kiếm từ hàng trăm năm. Là những chữ Nho mềm mại, tinh xảo được tạc khắc trên tang giếng lấm tấm phủ rêu.
Độc đáo hơn so với giếng đá ở các vùng quê Bắc bộ, tang giếng cổ được ghép bởi bốn phiến đá sa thạch hình chữ nhật màu xanh và vàng xám xếp khít dựng đứng bằng cách cắt vát và tạo lỗ mộng liên kết, dài khoảng 1,5m, rộng khoảng 1m, mà không cần đến vôi vữa. Nhìn gần, chiếc giếng tưởng chừng nằm độc lập, chỉ hướng về phía cánh đồng nhưng từ xa lại thấy một phối cảnh đậm chất thôn dã với cây đa - giếng nước - sân đình.
Dẫn chúng tôi tận mắt chứng kiến những giếng cổ, ông Dương Thành Khuy, trưởng thôn Thiện Chi, cho biết những giếng đá còn sót lại hiện nằm rải rác ở bốn thôn: Thích Chung, Vinh Quang, Thiện Chi và Bá Hương. Các giếng ở đây đều có niên đại từ thời Hồng Đức Nhị Thập Nhất Niên (năm 1491). Theo ông Khuy, sở dĩ người dân Bá Hiến biết rõ tuổi đời các giếng cổ vì ba năm trước đã có các đoàn cán bộ của Viện Hán Nôm tới khai quật và nghiên cứu.
Những hình sóng lượn trên tang giếng mà các cụ cao niên cho biết
đó là dấu tích của việc mài dao kiếm từ hàng trăm năm - Ảnh: Tiến Thành
Khối đá đen có những vết lồi lõm tựa nếp nhăn được tìm thấy dưới đáy giếng cổ
vẫn còn chứa nhiều bí ẩn chưa được giải mã - Ảnh: Tiến Thành
Những dòng chữ Nho vuông vức trên tang giếng ghi lại mốc lịch sử
xây dựng giếng cổ tại Bá Hiến - Ảnh: Tiến Thành
Nhờ sự chỉ dẫn nhiệt tình của ông Khuy, chúng tôi lần lượt được chiêm ngưỡng những giếng cổ ứng với bốn hướng đông, tây, nam, bắc của thôn Thiện Chi. Một điểm trùng khớp của các giếng là phần dưới tang giếng đều được thiết kế hình tròn, được tạo bởi những viên đá cuội lớn xếp chồng khít trông rất đẹp mắt.
Điển hình, tang giếng cổ nhà ông Dương Văn Lại còn ghi lại nguyên vẹn dòng chữ "Hồng Đức Nhị Thập Nhất Niên Canh Tuất Thập Nguyệt Tam Thập Nhật khởi tạo". Giếng này nằm ở phía tây thôn Thiện Chi và được coi là nguyên bản, so với nhiều giếng cổ đã bị cải tạo thành hình tròn hay bị chôn lấp. Bà Dương Thị Tẻo, vợ ông Lại, còn cho biết vào mùa khô các giếng đào, giếng khoan trong thôn đều cạn trơ đáy, riêng giếng cổ của gia đình vẫn đầy ắp nước!
Câu chuyện về giếng cổ hơn 600 tuổi vẫn còn nhiều bí ẩn và trăn trở khi lúc ra về, ông Khuy bật mí về một khối đá đen đặc có nhiều vết lồi lõm tựa như nếp nhăn, được tìm thấy dưới đáy giếng cổ. Ông Khuy kể sau lần khai quật hai giếng cổ, dân làng đã tìm thấy trong mỗi giếng một khối đá tương tự bên cạnh hàng trăm viên đá cuội. Chỉ tiếc đến nay, những bí ẩn về khối đá này vẫn là một câu hỏi cần sự giải mã từ các nhà khoa học…
Dọc đường thôn Thiện Chi còn có phiến đá (đối diện giếng cổ phía tây)
ghi lại quá trình sửa chữa, tu tạo giếng cổ - Ảnh: Tiến Thành
Những dòng tin khác:
>> Canh sườn bung dọc mùng
>> Petra – Thành phố của hoa hồng
>> Vẻ đẹp Saint Helena
>> Đất nước của những câu chuyện cổ
>> Thiên Đàn – nơi tế trời của Đế Vương xưa
Hãy chia sẻ hình ảnh du lịch của bạn tại địa chỉ [email protected] để Ban biên tập KinhNghiemDuLich.org đăng tải lên Cổng thông tin Sổ tay du lịch và khám phá cho đông đảo bạn đọc được tham khảo và chia sẻ những cảm xúc của chính mình.
Doc dao lang gieng co Ba Hien
Nhung gieng nuoc trong vat, day ap quanh nam, voi bon tang gieng bang da vuong vuc tro gan cung tue nguyet da hon 600 nam... Do la net doc dao cua 13 chiec gieng co nam rai rac tai xa Ba Hien, huyen Binh Xuyen, Vinh Phuc.
Chiec gieng co thuoc cum dinh chua Giao Sam, thon Thich Chung - Anh: Tien Thanh
Duong den xa Ba Hien goi cho chung toi it nhieu to mo ve vung dat bi an nay. Tu khu du lich ho Dai Lai, re ngang theo loi tat, qua mot cay cau nho chi du dat chiec xe may hay xe dap la sang dat Ba Hien.
Canh vat noi day con dam chat dan da cua mot lang Viet co, la nhung can nha cap bon xay bang da ong da nga mau vang phech, nhung dong rom cao nhu cay nam khong lo, nhung bui tre lang xanh muot… Dac biet hon ca la nhung gieng nuoc nam rai rac tren nhung khoanh dat rong cua lang.
Duoc su chi dan cua nguoi dan, chung toi tim den cum di tich dinh chua Giao Sam, thon Thich Chung, noi co chiec gieng vuong co con nguyen ven. Mot ba lao qua duong ke: “Khong ro gieng xay dung tu khi nao, chi nghe cac cu ke lai tu khi co chua Giao Sam thi da co gieng roi!” (nghia la da hon 600 nam).
Chiec gieng co nguyen ban huong ve phia canh dong thon Thich Chung - Anh: Tien Thanh
Con duong tat de sang dat Ba Hien - Anh: Tien Thanh
Gieng co phia dong thon Thien Chi da duoc cai tao thanh hinh tron,
nhung van giu nguyen bon khoi da sa thach - Anh: Tien Thanh
Ba Hien, xua co ten la tong Ba Ha, thuoc huyen Binh Luc, Vinh Phuc, la mot lang co thuan nong. Theo thong ke trong toan xa, hien tinh toan bo gieng co (con nguyen ban hoac da bi vui lap, sut lo) thi co khoang 30 chiec, tap trung o bon thon Ba Huong, Thich Chung, Thien Chi, Quang Vinh. Trong do, co nam gieng con nguyen ban, tam gieng hien nay da va dang duoc sua sang, duoc cac ho gia dinh lay nuoc phuc vu sinh hoat hang ngay.
Di mot vong quanh mieng gieng co the thay vo so nhung dieu ky thu. Truoc het la nhung hinh song luon tren cac tam da lam mieng gieng (con goi la tang gieng) ma cac cu cao nien cua thon cho biet do la cac dau tich cua viec mai dao kiem tu hang tram nam. La nhung chu Nho mem mai, tinh xao duoc tac khac tren tang gieng lam tam phu reu.
Doc dao hon so voi gieng da o cac vung que Bac bo, tang gieng co duoc ghep boi bon phien da sa thach hinh chu nhat mau xanh va vang xam xep khit dung dung bang cach cat vat va tao lo mong lien ket, dai khoang 1,5m, rong khoang 1m, ma khong can den voi vua. Nhin gan, chiec gieng tuong chung nam doc lap, chi huong ve phia canh dong nhung tu xa lai thay mot phoi canh dam chat thon da voi cay da - gieng nuoc - san dinh.
Dan chung toi tan mat chung kien nhung gieng co, ong Duong Thanh Khuy, truong thon Thien Chi, cho biet nhung gieng da con sot lai hien nam rai rac o bon thon: Thich Chung, Vinh Quang, Thien Chi va Ba Huong. Cac gieng o day deu co nien dai tu thoi Hong Duc Nhi Thap Nhat Nien (nam 1491). Theo ong Khuy, so di nguoi dan Ba Hien biet ro tuoi doi cac gieng co vi ba nam truoc da co cac doan can bo cua Vien Han Nom toi khai quat va nghien cuu.
Nhung hinh song luon tren tang gieng ma cac cu cao nien cho biet
do la dau tich cua viec mai dao kiem tu hang tram nam - Anh: Tien Thanh
Khoi da den co nhung vet loi lom tua nep nhan duoc tim thay duoi day gieng co
van con chua nhieu bi an chua duoc giai ma - Anh: Tien Thanh
Nhung dong chu Nho vuong vuc tren tang gieng ghi lai moc lich su
xay dung gieng co tai Ba Hien - Anh: Tien Thanh
Nho su chi dan nhiet tinh cua ong Khuy, chung toi lan luot duoc chiem nguong nhung gieng co ung voi bon huong dong, tay, nam, bac cua thon Thien Chi. Mot diem trung khop cua cac gieng la phan duoi tang gieng deu duoc thiet ke hinh tron, duoc tao boi nhung vien da cuoi lon xep chong khit trong rat dep mat.
Dien hinh, tang gieng co nha ong Duong Van Lai con ghi lai nguyen ven dong chu "Hong Duc Nhi Thap Nhat Nien Canh Tuat Thap Nguyet Tam Thap Nhat khoi tao". Gieng nay nam o phia tay thon Thien Chi va duoc coi la nguyen ban, so voi nhieu gieng co da bi cai tao thanh hinh tron hay bi chon lap. Ba Duong Thi Teo, vo ong Lai, con cho biet vao mua kho cac gieng dao, gieng khoan trong thon deu can tro day, rieng gieng co cua gia dinh van day ap nuoc!
Cau chuyen ve gieng co hon 600 tuoi van con nhieu bi an va tran tro khi luc ra ve, ong Khuy bat mi ve mot khoi da den dac co nhieu vet loi lom tua nhu nep nhan, duoc tim thay duoi day gieng co. Ong Khuy ke sau lan khai quat hai gieng co, dan lang da tim thay trong moi gieng mot khoi da tuong tu ben canh hang tram vien da cuoi. Chi tiec den nay, nhung bi an ve khoi da nay van la mot cau hoi can su giai ma tu cac nha khoa hoc…
Doc duong thon Thien Chi con co phien da (doi dien gieng co phia tay)
ghi lai qua trinh sua chua, tu tao gieng co - Anh: Tien Thanh
Nhung dong tin khac:
>> Canh suon bung doc mung
>> Petra – Thanh pho cua hoa hong
>> Ve dep Saint Helena
>> Dat nuoc cua nhung cau chuyen co
>> Thien Dan – noi te troi cua De Vuong xua
Hay chia se hinh anh du lich cua ban tai dia chi [email protected] de Ban bien tap KinhNghiemDuLich.org dang tai len Cong thong tin So tay du lich va kham pha cho dong dao ban doc duoc tham khao va chia se nhung cam xuc cua chinh minh.
Độc đáo làng giếng cổ Bá Hiến
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Những giếng nước trong vắt, đầy ắp quanh năm, với bốn tang giếng bằng đá vuông vức trơ gan cùng tuế nguyệt đã hơn 600 năm... Đó là nét độc đáo của 13 chiếc giếng cổ nằm rải rác tại xã Bá Hiến, huyện Bình Xuyên, Vĩnh Phúc.