Chùa Trăm Gian (Chương Mỹ, Hà Tây cũ, nay thuộc Hà Nội) được khởi dựng từ đời Lý Cao Tông (1176-1210) đã bị phá dỡ Nhà tổ và Gác khánh để xây lại mới trong những ngày cuối tháng 8 năm 2012 – thật quá đau xót cho một di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.
Để thấy rõ hơn những giá trị quý báu của di tích chùa Trăm Gian, LĐCT đăng bài viết về ngôi chùa này trong cuốn “Chùa Việt Nam” của các tác giả Hà Văn Tấn, Nguyễn Văn Kự và Phạm Ngọc Long (1). Phần ảnh do nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Kự gửi.
Chùa có tên là Quảng Nghiêm tự, ở xã Tiên Phương, huyện Hoài Đức, tỉnh Hà Tây cũ. Xã Tiên Phương xưa kia là xã Tiên Lữ nên chùa này cũng thường được gọi là chùa Tiên Lữ. Sở dĩ chùa có tên là Trăm Gian vì quần thể kiến trúc ở đây có đến 104 gian nhà.
Theo một số tài liệu, chùa được xây dựng từ thời Lý Cao Tông (1176-1210). Nhưng ngôi chùa lớn với quy mô như hiện nay là đã được trùng tu và xây dựng thêm qua nhiều triều đại.
Chùa có 3 cụm kiến trúc chính. Cụm thứ nhất ở cửa vào, gồm 2 quán, trước đây dùng làm nơi đánh cờ người trong ngày hội. Gần đấy có ngôi nhà có tên là Giá Ngự, vì là nơi đặt kiệu “thánh” trong lễ rước thánh, đó cũng là nơi xem rối nước diễn trên hồ.
Cụm thứ hai là tòa gác chuông đẹp, có 2 tầng mái. Tầng trên treo quả chuông đồng đúc năm Cảnh Thịnh thứ hai (1794) có bài minh của tiến sĩ Trần Bá Lãm.
Qua các bậc đá có lan can chạm rồng, ta đến cụm kiến trúc thứ ba là ngôi chùa chính, gồm bái đường, nhà thiêu hương và thượng điện. Chùa có hơn 150 pho tượng, phần lớn bằng gỗ, một ít đắp bằng đất. Đặc biệt ở gian giữa thượng điện có một bệ bằng đất nung đỏ hình khối chữ nhật, giống kiểu các bệ đá thời Trần.
Trên là đài sen, xung quanh trang trí nhiều hình động vật và hoa lá, bốn góc có hình chim thần Garuda. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng bệ này có niên đại thời Mạc. Trên bệ đặt các tượng Phật Tam thế.
Ở gian bên trái, phía dưới tượng Quan Âm tống tử, là tượng đô đốc Đặng Tiến Đông - một tướng lĩnh Tây Sơn mà sự tích được ghi lại trên khối bia vuông bốn mặt đặt ở bái đường. Bài bia do Phan Huy Ích soạn và Ngô Thì Nhậm nhuận sắc. Đây chỉ là một bản sao năm 1927, chép lại từ bài bia soạn năm 1794.
Gian bên phải là khám thờ “đức Thánh Bối” Nguyễn Bình An, vị thánh đã được thờ ở chùa Bối Khê. Tượng thánh làm bằng mây đan ngoài bọc vải phủ sơn.
Hai bên là dãy hành lang. Trong cùng là nhà thờ Tổ. Ở giữa còn có gác trống, treo một chiếc trống lớn và một khánh đồng đúc năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749).
-
(1). “Chùa Việt Nam” – In lần thứ tư. Nhà xuất bản Thế Giới, Hà Nội, 2012. Tác giả: Hà Văn Tấn, Nguyễn Văn Kự, Phạm Ngọc Long. Biên tập: Lê Văn Lan – Nguyễn Duy Chiếm.
Gác chuông (2007).
Tượng Quan Âm tống tử (giữa), đô đốc Đặng Tiến Đông (bên trái),
Hà Quận công Đặng Thế Vinh (bên phải (2007).
Chùa Trăm Gian (1991).
La hán, phù điêu gỗ sơn (2007).
Hình cánh sen và hình động vật ở bệ tượng đất nung (2007).
Chua Tram Gian xua
Chua Tram Gian (Chuong My, Ha Tay cu, nay thuoc Ha Noi) duoc khoi dung tu doi Ly Cao Tong (1176-1210) da bi pha do Nha to va Gac khanh de xay lai moi trong nhung ngay cuoi thang 8 nam 2012 – that qua dau xot cho mot di tich lich su - van hoa cap quoc gia.
De thay ro hon nhung gia tri quy bau cua di tich chua Tram Gian, LDCT dang bai viet ve ngoi chua nay trong cuon “Chua Viet Nam” cua cac tac gia Ha Van Tan, Nguyen Van Ku va Pham Ngoc Long (1). Phan anh do nha nghien cuu Nguyen Van Ku gui.
Chua co ten la Quang Nghiem tu, o xa Tien Phuong, huyen Hoai Duc, tinh Ha Tay cu. Xa Tien Phuong xua kia la xa Tien Lu nen chua nay cung thuong duoc goi la chua Tien Lu. So di chua co ten la Tram Gian vi quan the kien truc o day co den 104 gian nha.
Theo mot so tai lieu, chua duoc xay dung tu thoi Ly Cao Tong (1176-1210). Nhung ngoi chua lon voi quy mo nhu hien nay la da duoc trung tu va xay dung them qua nhieu trieu dai.
Chua co 3 cum kien truc chinh. Cum thu nhat o cua vao, gom 2 quan, truoc day dung lam noi danh co nguoi trong ngay hoi. Gan day co ngoi nha co ten la Gia Ngu, vi la noi dat kieu “thanh” trong le ruoc thanh, do cung la noi xem roi nuoc dien tren ho.
Cum thu hai la toa gac chuong dep, co 2 tang mai. Tang tren treo qua chuong dong duc nam Canh Thinh thu hai (1794) co bai minh cua tien si Tran Ba Lam.
Qua cac bac da co lan can cham rong, ta den cum kien truc thu ba la ngoi chua chinh, gom bai duong, nha thieu huong va thuong dien. Chua co hon 150 pho tuong, phan lon bang go, mot it dap bang dat. Dac biet o gian giua thuong dien co mot be bang dat nung do hinh khoi chu nhat, giong kieu cac be da thoi Tran.
Tren la dai sen, xung quanh trang tri nhieu hinh dong vat va hoa la, bon goc co hinh chim than Garuda. Nhieu nha nghien cuu cho rang be nay co nien dai thoi Mac. Tren be dat cac tuong Phat Tam the.
O gian ben trai, phia duoi tuong Quan Am tong tu, la tuong do doc Dang Tien Dong - mot tuong linh Tay Son ma su tich duoc ghi lai tren khoi bia vuong bon mat dat o bai duong. Bai bia do Phan Huy Ich soan va Ngo Thi Nham nhuan sac. Day chi la mot ban sao nam 1927, chep lai tu bai bia soan nam 1794.
Gian ben phai la kham tho “duc Thanh Boi” Nguyen Binh An, vi thanh da duoc tho o chua Boi Khe. Tuong thanh lam bang may dan ngoai boc vai phu son.
Hai ben la day hanh lang. Trong cung la nha tho To. O giua con co gac trong, treo mot chiec trong lon va mot khanh dong duc nam Canh Hung thu 10 (1749).
-
(1). “Chua Viet Nam” – In lan thu tu. Nha xuat ban The Gioi, Ha Noi, 2012. Tac gia: Ha Van Tan, Nguyen Van Ku, Pham Ngoc Long. Bien tap: Le Van Lan – Nguyen Duy Chiem.
Gac chuong (2007).
Tuong Quan Am tong tu (giua), do doc Dang Tien Dong (ben trai),
Ha Quan cong Dang The Vinh (ben phai (2007).
Chua Tram Gian (1991).
La han, phu dieu go son (2007).
Hinh canh sen va hinh dong vat o be tuong dat nung (2007).
Chùa Trăm Gian xưa
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Chùa Trăm Gian (Chương Mỹ, Hà Tây cũ, nay thuộc Hà Nội) được khởi dựng từ đời Lý Cao Tông (1176-1210) đã bị phá dỡ Nhà tổ và Gác khánh để xây lại mới trong những ngày cuối tháng 8 năm 2012 – thật quá đau xót cho một di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.