Pelée
Nằm trên đảo Martinique trong biển Caribbe và có độ cao 1.463 m, Pelée phun trào dữ dội vào tháng 5/1902, giết chết gần 30.000 người tại thành phố cảng St. Pierre trên đảo. Thảm họa khủng khiếp đến nỗi từ “pelean” – được dùng để mô tả loại bụi, khí và mây bụi của núi lửa Pelée – trở thành một thuật ngữ chuyên ngành về núi lửa.
Trước khi Pelée phun trào, nhiều người nhìn thấy hơi nước, bụi và tia chớp trên miệng nó, song những dấu hiệu báo trước đó đều bị phớt lờ. Sau khi hầu hết thành phố St. Pierre bị hủy diệt, Pelée ngủ yên trong vài tháng. Song chẳng bao lâu sau các nhà địa chất phát hiện một hồ dung nham ngầm dâng lên độ cao 300 m từ đáy miệng núi lửa. Dung tram trào ra ngoài miệng vào tháng 3/1903.
Eyjafjallajokull
Một đám mây bụi khổng lồ bay lên từ núi lửa Eyjafjallajokull tại Iceland vào tháng 4 rồi bay khắp lục địa châu Âu khiến hàng loạt phi trường đóng cửa và vài trăm nghìn hành khách mắc kẹt suốt nhiều ngày. Trên khắp hành tinh người ta nguyền rủa Eyjafjallajokull song rất ít người phát âm chính xác tên của nó. Mặc dù sở hữu nhiều công nghệ tối tân, con người vẫn bất lực khi đối mặt với tro núi lửa.
Năm nay Eyjafjallajokull phun trào lần đầu tiên vào ngày 20/3. Tuy nhiên, đợt phun trào bắt đầu từ ngày 14/4 mới gây nên tình trạng tê liệt của hàng không châu Âu, khiến các hãng hàng không mất hơn một tỷ USD.
Thera
Khoảng 3.500 năm trước, một thảm họa làm rung chuyển Địa Trung Hải. Ngọn núi lửa trên đảo Thera (sau này được gọi là đảo Santorini thuộc Hy Lạp) phun trào với sức mạnh gấp 4-5 lần so với vụ phun trào năm 1883 của núi lửa Krakatoa, trạo ra một hố lớn trên đảo Aegean và những đợt sóng khổng lồ trên đại dương.
Các nhà khảo cổ tin rằng nền văn minh Minoan trên đảo Thera có lẽ đã bị hủy diệt sau khi các đám tro bụi khổng lồ bao bọc các thành phố và sóng thần nhấn chìm các đội tàu biển của họ. Vụ phun trào kinh thiên động địa của núi lửa Thera được tái hiện trong nhiều truyền thuyết của khu vực Địa Trung Hải. Chẳng hạn, người Ai Cập cổ kể cho nhau nghe một đám bụi núi lửa khổng lồ khiến bầu trời phía tây tối sầm và phá hủy nhiều thành phố, đền đài. Nhiều học giả thời xưa còn cho rằng thảm họa núi lửa Thera chính là sự trừng phạt của Chúa dành cho loài người.
Nevado del Ruiz
Vụ phun trào núi lửa Nevado del Ruiz tại Colombia vào ngày 13/11/1985 tương đối nhỏ, bởi lượng tro mà nó phun ra chỉ bằng 3% so với núi lửa St. Helens vào năm 1980. Tuy nhiên, những dòng bùn mà núi lửa Nevado del Ruiz tạo ra khiến vụ phun trào của nó trở thành thảm họa núi lửa giết chết nhiều người nhất trong thế kỷ 20. Nó cũng là vụ phun trào núi lửa giết nhiều người thứ tư trong lịch sử loài người.
Sau vụ nổ, những trận lũ quét cuốn trôi 1.500 người ở một phía của ngọn núi. Bùn xám từ miệng núi lửa lao xuống thành phố Armero gần đó với tốc độ 40 km/h và phủ kín toàn bộ thành phố. Thiệt hại về vật chất vào khoảng 1 tỷ USD – tương đương 20% tổng sản phẩm quốc dân của Colombia vào thời điểm đó.
Pinatubo
Khi núi lửa Pinatubo ở Philippines phun trào vào năm 1991, lượng tro sulfuric mà nó giải phóng vào tầng bình lưu khiến nhiệt độ toàn cầu giảm 0,55 độ C trong hai năm tiếp theo. Trước đó Pinatubo ngủ yên trong 6 thế kỷ.
Vào năm 1990, một trận động đất 7,8 độ Richter xảy ra cách núi lửa khoảng 100 km về phía đông bắc, gây nên những trận lở đất và khiến hơi nước bốc lên từ núi lửa. Cơn địa chấn đó tạo điều kiện thuận lợi cho Pinatubo bùng nổ vào năm 1991, giết chết khoảng 7.000 người. Do nhiều nhà khoa học dự đoán được thời điểm hoạt động của núi lửa nên chừng 5.000 sinh mạng được cứu.
Tuy nhiên, vụ phun trào tạo nên một trong những cảnh tượng môi trường đáng nhớ nhất mà con người từng chứng kiến. Với cột tro cao tới 35 km trong không trung, vụ phun trào của Pinatubo vào năm 1991 là vụ phun trào núi lửa lớn thứ hai trong thế kỷ 20.
10 nui lua dang so nhat the gioi (P.2)
Tiep theo…
Pelee
Nam tren dao Martinique trong bien Caribbe va co do cao 1.463 m, Pelee phun trao du doi vao thang 5/1902, giet chet gan 30.000 nguoi tai thanh pho cang St. Pierre tren dao. Tham hoa khung khiep den noi tu “pelean” – duoc dung de mo ta loai bui, khi va may bui cua nui lua Pelee – tro thanh mot thuat ngu chuyen nganh ve nui lua.
Truoc khi Pelee phun trao, nhieu nguoi nhin thay hoi nuoc, bui va tia chop tren mieng no, song nhung dau hieu bao truoc do deu bi phot lo. Sau khi hau het thanh pho St. Pierre bi huy diet, Pelee ngu yen trong vai thang. Song chang bao lau sau cac nha dia chat phat hien mot ho dung nham ngam dang len do cao 300 m tu day mieng nui lua. Dung tram trao ra ngoai mieng vao thang 3/1903.
Eyjafjallajokull
Mot dam may bui khong lo bay len tu nui lua Eyjafjallajokull tai Iceland vao thang 4 roi bay khap luc dia chau Au khien hang loat phi truong dong cua va vai tram nghin hanh khach mac ket suot nhieu ngay. Tren khap hanh tinh nguoi ta nguyen rua Eyjafjallajokull song rat it nguoi phat am chinh xac ten cua no. Mac du so huu nhieu cong nghe toi tan, con nguoi van bat luc khi doi mat voi tro nui lua.
Nam nay Eyjafjallajokull phun trao lan dau tien vao ngay 20/3. Tuy nhien, dot phun trao bat dau tu ngay 14/4 moi gay nen tinh trang te liet cua hang khong chau Au, khien cac hang hang khong mat hon mot ty USD.
Thera
Khoang 3.500 nam truoc, mot tham hoa lam rung chuyen Dia Trung Hai. Ngon nui lua tren dao Thera (sau nay duoc goi la dao Santorini thuoc Hy Lap) phun trao voi suc manh gap 4-5 lan so voi vu phun trao nam 1883 cua nui lua Krakatoa, trao ra mot ho lon tren dao Aegean va nhung dot song khong lo tren dai duong.
Cac nha khao co tin rang nen van minh Minoan tren dao Thera co le da bi huy diet sau khi cac dam tro bui khong lo bao boc cac thanh pho va song than nhan chim cac doi tau bien cua ho. Vu phun trao kinh thien dong dia cua nui lua Thera duoc tai hien trong nhieu truyen thuyet cua khu vuc Dia Trung Hai. Chang han, nguoi Ai Cap co ke cho nhau nghe mot dam bui nui lua khong lo khien bau troi phia tay toi sam va pha huy nhieu thanh pho, den dai. Nhieu hoc gia thoi xua con cho rang tham hoa nui lua Thera chinh la su trung phat cua Chua danh cho loai nguoi.
Nevado del Ruiz
Vu phun trao nui lua Nevado del Ruiz tai Colombia vao ngay 13/11/1985 tuong doi nho, boi luong tro ma no phun ra chi bang 3% so voi nui lua St. Helens vao nam 1980. Tuy nhien, nhung dong bun ma nui lua Nevado del Ruiz tao ra khien vu phun trao cua no tro thanh tham hoa nui lua giet chet nhieu nguoi nhat trong the ky 20. No cung la vu phun trao nui lua giet nhieu nguoi thu tu trong lich su loai nguoi.
Sau vu no, nhung tran lu quet cuon troi 1.500 nguoi o mot phia cua ngon nui. Bun xam tu mieng nui lua lao xuong thanh pho Armero gan do voi toc do 40 km/h va phu kin toan bo thanh pho. Thiet hai ve vat chat vao khoang 1 ty USD – tuong duong 20% tong san pham quoc dan cua Colombia vao thoi diem do.
Pinatubo
Khi nui lua Pinatubo o Philippines phun trao vao nam 1991, luong tro sulfuric ma no giai phong vao tang binh luu khien nhiet do toan cau giam 0,55 do C trong hai nam tiep theo. Truoc do Pinatubo ngu yen trong 6 the ky.
Vao nam 1990, mot tran dong dat 7,8 do Richter xay ra cach nui lua khoang 100 km ve phia dong bac, gay nen nhung tran lo dat va khien hoi nuoc boc len tu nui lua. Con dia chan do tao dieu kien thuan loi cho Pinatubo bung no vao nam 1991, giet chet khoang 7.000 nguoi. Do nhieu nha khoa hoc du doan duoc thoi diem hoat dong cua nui lua nen chung 5.000 sinh mang duoc cuu.
Tuy nhien, vu phun trao tao nen mot trong nhung canh tuong moi truong dang nho nhat ma con nguoi tung chung kien. Voi cot tro cao toi 35 km trong khong trung, vu phun trao cua Pinatubo vao nam 1991 la vu phun trao nui lua lon thu hai trong the ky 20.