26/11/2025
du lịch trong nước ,
6214
Chiều mùa hạ, sau cơn mưa, trời Hà Nội xanh trong. Tôi đứng trên đỉnh gò Đống Đa, một trong những nơi có địa thế cao nhất trên đất Thăng Long - Hà Nội (chỉ sau núi Nùng). Cỏ cây ngút ngàn, xanh mướt, hoang sơ. Tiếng xe cộ vọng lên rì rầm, mùi khói bụi không đủ sức xuyên qua những kẽ lá. Dấu oai hùng dẫu nằm giữa nơi phố phường vẫn không mất vẻ u tịch, oai linh.
Trung Liệt miếu uy nghiêm giữa gò Đống Đa
Gò Đống Đa nay nằm trên phố Tây Sơn thuộc quận Đống Đa, Hà Nội. Sử sách chép: khu vực này là nơi diễn ra trận thắng oanh liệt của nghĩa quân Tây Sơn với sự tham gia của nhân dân vùng Khương Thượng, do đô đốc Long (còn có tên là Đặng Tiến Đông) chỉ huy vào đêm mùng 4 rạng ngày mùng 5 tháng giêng năm Kỷ Dậu (1789) đập tan đồn Khương Thượng của giặc Thanh. Tướng giặc Sầm Nghi Đống phải treo cổ tự tử ở núi Ốc (Loa Sơn).
Trận đánh đã mở đường cho đại quân ta từ Ngọc Hồi thừa thắng tiến vào giải phóng Thăng Long. Sau chiến thắng, vua Quang Trung cho thu nhặt xác quân giặc xếp vào 12 cái hố rộng, lấp đất chôn và đắp cao thành gò gọi là “kình nghê quán” (gò tô chôn xác kình ghê - hai loài cá dữ ngoài biển) nhằm biểu dương chiến công của quân ta và cảnh cáo các thế lực ngoại xâm. 12 gò này nằm rải rác từ làng Thịnh Quang đến làng Nam Đồng, trên các gò cây cối mọc um tùm nên có tên là Đống Đa.
Năm 1851, do mở đường mở chợ, đào xẻ thấy nhiều hài cốt giặc, nhân dân Hà Nội đã thu nhặt chôn vào một hố to, đắp cao lên thành gò cạnh núi Ốc (Loa Sơn). Dần dần chiếc gò mới này được đắp rộng và cao thêm, dính liền vào núi Ốc và cũng được gọi là gò Đống Đa. Sau khi chiếm thành Hà Nội, thực dân Pháp đã bạt đi tất cả 12 chiếc gò, chỉ còn lại gò ở núi Ốc. Vậy gò Đống Đa hiện nay, thực chất là chiếc gò thứ 13 còn xót lại.
Diện tích của gò bây giờ là 6.275 m2, bao gồm khu gò đã được tôn tạo thành gò tự nhiên. Cổng chính để lên gò nằm trên phố Tây Sơn. Tiến vào theo hướng này chúng ta sẽ bắt gặp một cổng tam quan dẫn lên gò, bên trên có ghi ba chữ: “Trung Liệt Miếu” (miếu Trung Liệt). Miếu này vốn được xây dựng năm Chính Hòa thứ 6 đời vua Lê Hy Tông (năm 1685) tại thôn Trung Phường, xã Yên Hòa, huyện Thọ Xương (chỗ phố Nguyễn Khuyến, Hà Nội bây giờ) thờ các công thần tiết liệt với nhà Lê.
Thoạt đầu miếu thờ tuẫn nạn đệ nhất công thần Lê Lai, một trung thần đã hy sinh cứu Bình Định Vương Lê Lợi, sau này là vua Lê Thái Tổ. Hàng năm cứ đến ngày rằm tháng Giêng, vua lại ngự giá cùng bá quan văn võ đến miếu Trung Liệt tham bái tưởng niệm. Đến thế kỷ XIX, miếu Trung Liệt được di rời đến gò Đống Đa. Miếu được phối thờ các tấm gương quan võ triều Nguyễn đã bỏ mình vì nước đặc biệt là trong công cuộc bảo vệ kinh thành Thăng Long.
Đó là bài vị lão tướng Nguyễn Tri Phương cùng người con trai, tướng Nguyễn Lâm bỏ mình trong trận Pháp công phá thành Hà Nội lần thứ nhất tháng 11-1873. Đó là Hoàng Diệu, Thượng thư Bộ Binh, Tổng đốc Hà Ninh (Hà Nội - Ninh Bình). Và người được đưa vào thờ ở Trung Liệt miếu một cách hơi muộn mằn (năm 1946) là người Anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ - Quang Trung!
Gợi lại tích xưa trên đỉnh gò hoang, tôi thấy đau đáu và tiếc nuối những cột, những móng còn tươi màu son gạch. Có lẽ cách đây chưa lâu trên đỉnh gò Đống Đa đã từng nguy nga, đã từng sừng sững một tòa Trung Liệt miếu!
Đống Đa ngày nay, phía dưới là những dãy ô tô đỗ thuê ở khoảng sân trước Đền thiêng Trung Liệt, một chuỗi trò chơi nào là đu quay, nào tàu hỏa chạy điện... Còn trên cao nơi đỉnh gò, "rì rầm trong tiếng đất" còn vang vọng bên tai hào khí Tây Sơn một thời:
"Đống Đa xưa bãi chiến trường
Ngổn ngang xác giặc vùi xương thành gò
Mùng 5 tết trận thắng to
Gió reo còn vẳng tiếng hò ba quân"...
Khách tham quan gò Đống Đa
Cổng chính dẫn lên đỉnh gò
Đường mòn về dấu xưa
Vạc đá khắc ghi lời thề của vua Quang Trung - Nguyễn Huệ và nghĩa quân Tây Sơn “Đánh cho để dài tóc/ Đánh cho để đen răng/ Đánh cho nó chích luân bất phản/ Đánh cho nó phiến giáp bất hoàn/ Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ”
Chiếc bàn đá trên đỉnh gò giờ là nơi các cụ già đàm đạo chuyện đời và đánh cờ giải trí
Người nay ôn lại tích xưa
Cột đá rêu phủ còn đây, tòa Trung Liệt miếu bây giờ ở đâu?
Lồng lộng tượng đài người anh hùng Quang Trung - Nguyễn Huệ giữa trời xanh
Oai linh go Dong Da
Chieu mua ha, sau con mua, troi Ha Noi xanh trong. Toi dung tren dinh go Dong Da, mot trong nhung noi co dia the cao nhat tren dat Thang Long - Ha Noi (chi sau nui Nung). Co cay ngut ngan, xanh muot, hoang so. Tieng xe co vong len ri ram, mui khoi bui khong du suc xuyen qua nhung ke la. Dau oai hung dau nam giua noi pho phuong van khong mat ve u tich, oai linh.
Trung Liet mieu uy nghiem giua go Dong Da
Go Dong Da nay nam tren pho Tay Son thuoc quan Dong Da, Ha Noi. Su sach chep: khu vuc nay la noi dien ra tran thang oanh liet cua nghia quan Tay Son voi su tham gia cua nhan dan vung Khuong Thuong, do do doc Long (con co ten la Dang Tien Dong) chi huy vao dem mung 4 rang ngay mung 5 thang gieng nam Ky Dau (1789) dap tan don Khuong Thuong cua giac Thanh. Tuong giac Sam Nghi Dong phai treo co tu tu o nui Oc (Loa Son).
Tran danh da mo duong cho dai quan ta tu Ngoc Hoi thua thang tien vao giai phong Thang Long. Sau chien thang, vua Quang Trung cho thu nhat xac quan giac xep vao 12 cai ho rong, lap dat chon va dap cao thanh go goi la “kinh nghe quan” (go to chon xac kinh ghe - hai loai ca du ngoai bien) nham bieu duong chien cong cua quan ta va canh cao cac the luc ngoai xam. 12 go nay nam rai rac tu lang Thinh Quang den lang Nam Dong, tren cac go cay coi moc um tum nen co ten la Dong Da.
Nam 1851, do mo duong mo cho, dao xe thay nhieu hai cot giac, nhan dan Ha Noi da thu nhat chon vao mot ho to, dap cao len thanh go canh nui Oc (Loa Son). Dan dan chiec go moi nay duoc dap rong va cao them, dinh lien vao nui Oc va cung duoc goi la go Dong Da. Sau khi chiem thanh Ha Noi, thuc dan Phap da bat di tat ca 12 chiec go, chi con lai go o nui Oc. Vay go Dong Da hien nay, thuc chat la chiec go thu 13 con xot lai.
Dien tich cua go bay gio la 6.275 m2, bao gom khu go da duoc ton tao thanh go tu nhien. Cong chinh de len go nam tren pho Tay Son. Tien vao theo huong nay chung ta se bat gap mot cong tam quan dan len go, ben tren co ghi ba chu: “Trung Liet Mieu” (mieu Trung Liet). Mieu nay von duoc xay dung nam Chinh Hoa thu 6 doi vua Le Hy Tong (nam 1685) tai thon Trung Phuong, xa Yen Hoa, huyen Tho Xuong (cho pho Nguyen Khuyen, Ha Noi bay gio) tho cac cong than tiet liet voi nha Le.
Thoat dau mieu tho tuan nan de nhat cong than Le Lai, mot trung than da hy sinh cuu Binh Dinh Vuong Le Loi, sau nay la vua Le Thai To. Hang nam cu den ngay ram thang Gieng, vua lai ngu gia cung ba quan van vo den mieu Trung Liet tham bai tuong niem. Den the ky XIX, mieu Trung Liet duoc di roi den go Dong Da. Mieu duoc phoi tho cac tam guong quan vo trieu Nguyen da bo minh vi nuoc dac biet la trong cong cuoc bao ve kinh thanh Thang Long.
Do la bai vi lao tuong Nguyen Tri Phuong cung nguoi con trai, tuong Nguyen Lam bo minh trong tran Phap cong pha thanh Ha Noi lan thu nhat thang 11-1873. Do la Hoang Dieu, Thuong thu Bo Binh, Tong doc Ha Ninh (Ha Noi - Ninh Binh). Va nguoi duoc dua vao tho o Trung Liet mieu mot cach hoi muon man (nam 1946) la nguoi Anh hung dan toc Nguyen Hue - Quang Trung!
Goi lai tich xua tren dinh go hoang, toi thay dau dau va tiec nuoi nhung cot, nhung mong con tuoi mau son gach. Co le cach day chua lau tren dinh go Dong Da da tung nguy nga, da tung sung sung mot toa Trung Liet mieu!
Dong Da ngay nay, phia duoi la nhung day o to do thue o khoang san truoc Den thieng Trung Liet, mot chuoi tro choi nao la du quay, nao tau hoa chay dien... Con tren cao noi dinh go, "ri ram trong tieng dat" con vang vong ben tai hao khi Tay Son mot thoi:
"Dong Da xua bai chien truong
Ngon ngang xac giac vui xuong thanh go
Mung 5 tet tran thang to
Gio reo con vang tieng ho ba quan"...
Khach tham quan go Dong Da
Cong chinh dan len dinh go
Duong mon ve dau xua
Vac da khac ghi loi the cua vua Quang Trung - Nguyen Hue va nghia quan Tay Son “Danh cho de dai toc/ Danh cho de den rang/ Danh cho no chich luan bat phan/ Danh cho no phien giap bat hoan/ Danh cho su tri Nam quoc anh hung chi huu chu”
Chiec ban da tren dinh go gio la noi cac cu gia dam dao chuyen doi va danh co giai tri
Nguoi nay on lai tich xua
Cot da reu phu con day, toa Trung Liet mieu bay gio o dau?
Long long tuong dai nguoi anh hung Quang Trung - Nguyen Hue giua troi xanh
Oai linh gò Đống Đa
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Chiều mùa hạ, sau cơn mưa, trời Hà Nội xanh trong. Tôi đứng trên đỉnh gò Đống Đa, một trong những nơi có địa thế cao nhất trên đất Thăng Long - Hà Nội (chỉ sau núi Nùng). Cỏ cây ngút ngàn, xanh mướt, hoang sơ. Tiếng xe cộ vọng lên rì rầm, mùi khói bụi không đủ sức xuyên qua những kẽ lá. Dấu oai hùng dẫu nằm giữa nơi phố phường vẫn không mất vẻ u tịch, oai linh.