Có một dòng sông đã đi vào ký ức, dòng sông ở phía tây biên giới, nơi mặt trời đỏ lên khi chiều xuống, con đường bụi mờ ngược dòng lên với Điện Biên Đông (Điện Biên). Có một nỗi nhớ chơi vơi dành riêng cho “Sông Mã xa rồi, Tây Tiến ơi...”.
Sông Mã đoạn chảy qua tỉnh Sơn La - Ảnh: Châu Anh
Dân đi vẫn luôn dành một tình cảm đặc biệt cho một cung đường phía tây biên giới. Những cái tên Chiềng Khương, Sông Mã, Sốp Cộp, Tây Trang đã được đánh dấu trên bản đồ hành trình và chỉ đợi lúc lên đường. Ngược dòng sông Mã hôm nay đã không còn là một giấc mơ.
1 Quốc lộ 4G từ ngã ba Mai Sơn (Sơn La) đi thị trấn Sông Mã đã biến thị tứ nhỏ nhoi, cô độc năm nào thành một chốn sầm uất và là điểm dừng chân lý tưởng cho các hành trình đi Sốp Cộp. Dân địa phương đã không còn quá lạ lẫm với các nhóm đi “phượt” xe gánh, xe gồng phóng ào ào qua phố. Họ đã hiểu và chia sẻ những trải nghiệm khám phá các cung đường mới, hoang sơ, khó khăn nhưng mới lạ và đầy hấp dẫn với dân đi. Bởi thế, bữa sáng ở Sông Mã đã trở thành một cuộc bàn luận sôi nổi về lịch trình giữa chúng tôi - những kẻ lãng du - với cánh đàn ông người Thái ngồi ăn bàn bên cạnh.
Sau khi phân tích lộ trình và nhận lời tư vấn của dân bản địa, cả nhóm quyết định không đi Sốp Cộp như kế hoạch ban đầu. Thay vào đó, sẽ bám đường dọc sông Mã chạy ngược lên phía tháp cổ Mường Luân - một công trình kiến trúc cổ từ thế kỷ 16 ít ỏi còn lại của văn hóa Tây Bắc, rồi vượt đèo Keo Lôm đến Điện Biên Đông. Nhìn nắng đang rực lên trên dòng sông Mã và những triền núi đỏ màu đất, một trong số các bạn đồng hành từng chinh phục cung đường này sáu năm trước đã gọi chuyến đi là “Ngày của sự trở về”.
2 Hai bên bờ sông Mã là những con đường đất bụi gập ghềnh. Đường đang mở nên đoạn to đoạn bé, lác đác những ngôi nhà sàn đơn sơ của người Thái nằm trên lưng núi, thỉnh thoảng mới gặp một ngôi làng quần cư đông đúc.
Sông Mã mùa khô, nước cạn để lộ ra những bờ đá gộc gằn đầy đe dọa. Dân tự đặt khá nhiều “thủy điện gia đình” trên sông, đôi chỗ lòng sông rộng có đến hàng chục thủy điện cùng nằm reo vui.
Jason, một dân du lịch bụi đến từ Tasmania (Úc), đặc biệt bị hấp dẫn bởi nguồn điện tự cung tự cấp của người dân hai bờ sông Mã. Anh liên tục dừng xe, chụp hình và bình luận với bạn đồng hành Mathew, bất chấp nắng gay gắt rực cháy trên cao, đốt con đường bụi mờ sáng loáng lên như ảo ảnh.
Một “đặc sản” khác trên sông Mã khiến cả nhóm hôm đó xao xác và ấn tượng: những chiếc cầu tre và cầu treo bắc qua sông. Cầu treo dây văng có nhiều ở các vùng núi cao phía Bắc, nhưng cầu tre phao chỉ riêng sông Mã ở Điện Biên Đông mới thấy nhiều đến thế. Những chiếc thùng phuy được giằng vào nhau nổi bập bềnh trên mặt nước và những tấm phên tre đơn giản ghép với nhau làm mặt cầu. Thuyền cá đi qua sẽ gỡ một cổng phên để đưa thuyền qua dòng, xe máy qua cầu trả 5.000 đồng/lượt. Người Thái làm kinh tế thêm như vậy, ngoài việc trồng lúa nước và đánh bắt cá trên sông.
Cầu tre phao trên sông Mã - Ảnh: YẾN THANH
3 Chặng đường từ thị trấn Sông Mã đi Mường Luân không dài nhưng khá mệt vì nắng nóng, đôi chỗ suối cắt phá tung đường khiến những con “chiến mã” phải gầm lên vất vả. Chúng tôi dừng chân ở chợ Mường Cang (xã Mường Lầm) để hỏi đường. Biết phía trước các bản làng khá hoang sơ và việc tìm được chỗ ăn trưa không dễ, nhưng mọi người vẫn quyết định đi tiếp, hi vọng có thể ăn cơm nhờ trong nhà một người Thái nào đó.
Lần lượt qua Pú Bầu, Bó Sinh, Chiềng Sơ... Bản làng người sông Mã mộc mạc, đơn sơ và đúng là... không có đồ ăn. Chúng tôi chỉ có thể mua nước uống, ăn vặt và tiếp tục chạy xe trên con đường lộc xộc đá sỏi uốn lượn bên dòng sông Mã, đôi lúc dừng lại ngắm đám trẻ con nhảy ùm xuống sông như rái cá và những người dân đang kéo vó, cất lưới. Khoảng 14g thì đến được Mường Luân nơi thượng nguồn sông Mã, nơi sinh sống chủ yếu của những công dân người Việt gốc Lào cùng chung sống với các dân tộc Thái, Khơ Mú. Bữa trưa với xôi nếp Lào, thịt lợn bản đã tiếp thêm sức lực cho cả nhóm trước khi đến với tháp cổ Mường Luân cách đó vài chục mét đường.
Tháp Mường Luân nằm bên bờ sông Mã với kiến trúc thượng thu hạ thách (càng lên cao càng nhỏ lại). Công trình kiến trúc do bà con người Việt gốc Lào góp sức xây dựng lên, với khá nhiều họa tiết cách điệu độc đáo hình chim bay, rồng cuốn, quả trám, cánh sen... Ai cũng thích thú ngắm dòng sông Mã từ trên tháp và tranh thủ ghi vào máy những khoảnh khắc đáng nhớ.
4 Nắng chiều sông Mã nhuộm vàng những mảng rừng lưng núi khi chúng tôi rời khỏi Mường Luân. Con đèo Keo Lôm ngoằn ngoèo cheo leo đưa chúng tôi rời xa sông Mã. Phía trước là Điện Biên Đông đang háo hức gọi mời.
Dừng lại trên lưng đèo vì núi rừng Tây Bắc đang trở nên huyền ảo trong ráng chiều lấp lánh. Khói bếp từ bản Suối Lư, Phì Nhừ quyện vào nắng tạo thành một bức tranh mê hoặc.
Nguoc dong song Ma
Co mot dong song da di vao ky uc, dong song o phia tay bien gioi, noi mat troi do len khi chieu xuong, con duong bui mo nguoc dong len voi Dien Bien Dong (Dien Bien). Co mot noi nho choi voi danh rieng cho “Song Ma xa roi, Tay Tien oi...”.
Song Ma doan chay qua tinh Son La - Anh: Chau Anh
Dan di van luon danh mot tinh cam dac biet cho mot cung duong phia tay bien gioi. Nhung cai ten Chieng Khuong, Song Ma, Sop Cop, Tay Trang da duoc danh dau tren ban do hanh trinh va chi doi luc len duong. Nguoc dong song Ma hom nay da khong con la mot giac mo.
1 Quoc lo 4G tu nga ba Mai Son (Son La) di thi tran Song Ma da bien thi tu nho nhoi, co doc nam nao thanh mot chon sam uat va la diem dung chan ly tuong cho cac hanh trinh di Sop Cop. Dan dia phuong da khong con qua la lam voi cac nhom di “phuot” xe ganh, xe gong phong ao ao qua pho. Ho da hieu va chia se nhung trai nghiem kham pha cac cung duong moi, hoang so, kho khan nhung moi la va day hap dan voi dan di. Boi the, bua sang o Song Ma da tro thanh mot cuoc ban luan soi noi ve lich trinh giua chung toi - nhung ke lang du - voi canh dan ong nguoi Thai ngoi an ban ben canh.
Sau khi phan tich lo trinh va nhan loi tu van cua dan ban dia, ca nhom quyet dinh khong di Sop Cop nhu ke hoach ban dau. Thay vao do, se bam duong doc song Ma chay nguoc len phia thap co Muong Luan - mot cong trinh kien truc co tu the ky 16 it oi con lai cua van hoa Tay Bac, roi vuot deo Keo Lom den Dien Bien Dong. Nhin nang dang ruc len tren dong song Ma va nhung trien nui do mau dat, mot trong so cac ban dong hanh tung chinh phuc cung duong nay sau nam truoc da goi chuyen di la “Ngay cua su tro ve”.
2 Hai ben bo song Ma la nhung con duong dat bui gap ghenh. Duong dang mo nen doan to doan be, lac dac nhung ngoi nha san don so cua nguoi Thai nam tren lung nui, thinh thoang moi gap mot ngoi lang quan cu dong duc.
Song Ma mua kho, nuoc can de lo ra nhung bo da goc gan day de doa. Dan tu dat kha nhieu “thuy dien gia dinh” tren song, doi cho long song rong co den hang chuc thuy dien cung nam reo vui.
Jason, mot dan du lich bui den tu Tasmania (Uc), dac biet bi hap dan boi nguon dien tu cung tu cap cua nguoi dan hai bo song Ma. Anh lien tuc dung xe, chup hinh va binh luan voi ban dong hanh Mathew, bat chap nang gay gat ruc chay tren cao, dot con duong bui mo sang loang len nhu ao anh.
Mot “dac san” khac tren song Ma khien ca nhom hom do xao xac va an tuong: nhung chiec cau tre va cau treo bac qua song. Cau treo day vang co nhieu o cac vung nui cao phia Bac, nhung cau tre phao chi rieng song Ma o Dien Bien Dong moi thay nhieu den the. Nhung chiec thung phuy duoc giang vao nhau noi bap benh tren mat nuoc va nhung tam phen tre don gian ghep voi nhau lam mat cau. Thuyen ca di qua se go mot cong phen de dua thuyen qua dong, xe may qua cau tra 5.000 dong/luot. Nguoi Thai lam kinh te them nhu vay, ngoai viec trong lua nuoc va danh bat ca tren song.
Cau tre phao tren song Ma - Anh: YEN THANH
3 Chang duong tu thi tran Song Ma di Muong Luan khong dai nhung kha met vi nang nong, doi cho suoi cat pha tung duong khien nhung con “chien ma” phai gam len vat va. Chung toi dung chan o cho Muong Cang (xa Muong Lam) de hoi duong. Biet phia truoc cac ban lang kha hoang so va viec tim duoc cho an trua khong de, nhung moi nguoi van quyet dinh di tiep, hi vong co the an com nho trong nha mot nguoi Thai nao do.
Lan luot qua Pu Bau, Bo Sinh, Chieng So... Ban lang nguoi song Ma moc mac, don so va dung la... khong co do an. Chung toi chi co the mua nuoc uong, an vat va tiep tuc chay xe tren con duong loc xoc da soi uon luon ben dong song Ma, doi luc dung lai ngam dam tre con nhay um xuong song nhu rai ca va nhung nguoi dan dang keo vo, cat luoi. Khoang 14g thi den duoc Muong Luan noi thuong nguon song Ma, noi sinh song chu yeu cua nhung cong dan nguoi Viet goc Lao cung chung song voi cac dan toc Thai, Kho Mu. Bua trua voi xoi nep Lao, thit lon ban da tiep them suc luc cho ca nhom truoc khi den voi thap co Muong Luan cach do vai chuc met duong.
Thap Muong Luan nam ben bo song Ma voi kien truc thuong thu ha thach (cang len cao cang nho lai). Cong trinh kien truc do ba con nguoi Viet goc Lao gop suc xay dung len, voi kha nhieu hoa tiet cach dieu doc dao hinh chim bay, rong cuon, qua tram, canh sen... Ai cung thich thu ngam dong song Ma tu tren thap va tranh thu ghi vao may nhung khoanh khac dang nho.
4 Nang chieu song Ma nhuom vang nhung mang rung lung nui khi chung toi roi khoi Muong Luan. Con deo Keo Lom ngoan ngoeo cheo leo dua chung toi roi xa song Ma. Phia truoc la Dien Bien Dong dang hao huc goi moi.
Dung lai tren lung deo vi nui rung Tay Bac dang tro nen huyen ao trong rang chieu lap lanh. Khoi bep tu ban Suoi Lu, Phi Nhu quyen vao nang tao thanh mot buc tranh me hoac.
Ngược dòng sông Mã
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Có một dòng sông đã đi vào ký ức, dòng sông ở phía tây biên giới, nơi mặt trời đỏ lên khi chiều xuống, con đường bụi mờ ngược dòng lên với Điện Biên Đông (Điện Biên). Có một nỗi nhớ chơi vơi dành riêng cho “Sông Mã xa rồi, Tây Tiến ơi...”.