Từ đỉnh Ngọc Linh kéo ra phía Bắc gặp những cánh rừng A Roàng, A Lưới (Thừa Thiên Huế), núi rừng miền tây Quảng Nam còn lưu giữ cả những bí ẩn của một vùng văn hóa đa dạng của các tộc người đã bao đời sinh sống nơi đây.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Bổn từng nhận xét như vậy trong một công trình về văn học dân gian xứ Quảng. Chính vì thế, khám phá văn hóa, không gian, văn học dân gian… vùng cao không chỉ là cuộc khám phá tri thức, khám phá tình cảm mà còn sẽ giúp chúng ta quay về với cội nguồn, với bầu sữa mẹ quê hương.
Nhưng cội nguồn, bầu sữa mẹ quê hương ấy ngày một thay đổi. Dưới bóng rừng già, bao đời nay các dân tộc ít người ở Quảng Nam dựng bản làng, làm rẫy, làm nhà, sống hòa hợp với thiên nhiên. Không gian đặc trưng của vùng cao phải nhắc ngay đến rừng - bởi đó là tất cả cuộc sống của đồng bào. Có nhà nghiên cứu quả quyết: Không có rừng, họ sẽ chết!
Những khuôn hình mà Báo Quảng Nam ghi nhận trên các chặng đường khác nhau khi đến với vùng cao mở ra một không gian quyến rũ. Quyến rũ trong mỗi góc nhìn, song cũng dự cảm về một sự mất mát, phôi pha…
Sương sớm bản làng. Ảnh: Nguyễn Ngọc Phước
Nhịp điệu hằng ngày. Ảnh: Tấn Vịnh
Làng Tà Vàng (Nam Giang). Ảnh: Vũ Công Điền
Nét mới Tây Giang. Ảnh: Trần Đức
Thôn Pơning (xã Lăng, Đông Giang). Ảnh: Tấn Vịnh
Kho thóc người Xê Đăng ở Trà Linh. Ảnh: Tấn Vịnh
Làng Aching (Tây Giang). Ảnh: Vũ Công Điền
Thác nước bên đường Hồ Chí Minh. Ảnh: Tấn Vịnh
Ảnh: Tấn Vịnh
Những thửa ruộng bậc thang Chuôr có từ hàng trăm năm nay do bàn tay cần mẫn của đồng bào Cơ Tu kiến tạo vừa được công nhận là di tích danh thắng cấp tỉnh. Những thửa ruộng trông như những “chiếc thang trời”, thuộc địa bàn thôn Arầng I, II, III (xã A Xan - Tây Giang), nằm trên tuyến đường A Xan - Ch'Ơm. A Xan là một trong 4 xã vùng cao Tây Giang, ở độ cao khoảng 1.300m so với mực nước biển, giáp ranh nước bạn Lào.
Ruộng bậc thang Chuôr mùa lúa chín
Khách đến đây nếu gặp mùa sắp thu hoạch sẽ được chiêm ngưỡng cánh đồng lúa chín vàng tuyệt đẹp. Có thửa chỉ vài chục bậc thang nằm vắt vẻo bên mé đồi, có thửa vút lên thẳng tắp theo hình chóp nón để lộ những bậc tam cấp uốn cong như những cánh cung đất, có thửa lúa đã chín vàng ươm, có thửa vừa mới chín, màu vàng của ruộng lúa hòa lẫn với màu xanh cây rừng tạo thành vẻ đẹp khó tả… Trong chiến tranh chống Pháp và Mỹ, cánh đồng lúa bậc thang Chuôr góp phần cung cấp lương thực cho cán bộ, bộ đội.
Tất cả các thửa ruộng bậc thang Chuôr đều được dẫn nước từ sông K'ool. Trước kia, khi chưa có hệ thống kênh mương, đồng bào Cơ Tu dùng thân cây thông to bổ đôi đẽo thành máng nước, rất cực nhọc vì vụ nào cũng phải thay “đường ống”. Bây giờ đã có đập và mương kiên cố, sản lượng lúa cao hơn, đôi khi cung cấp lương thực cho các đồn biên phòng, trường học, trạm xá...
Ruộng bậc thang Chuôr là kết quả của phương thức canh tác nông nghiệp từ xa xưa nhất, hàm chứa tri thức bản địa của người Cơ Tu, trở thành điểm nhấn trong bức tranh cảnh sắc vùng cao Quảng Nam với không gian sinh thái trong lành hấp dẫn du khách. Mỗi mùa thu hoạch là một mùa lễ hội mừng lúa mới.
Me hoac nui rung mien tay Quang Nam
Tu dinh Ngoc Linh keo ra phia Bac gap nhung canh rung A Roang, A Luoi (Thua Thien Hue), nui rung mien tay Quang Nam con luu giu ca nhung bi an cua mot vung van hoa da dang cua cac toc nguoi da bao doi sinh song noi day.
Nha nghien cuu Nguyen Van Bon tung nhan xet nhu vay trong mot cong trinh ve van hoc dan gian xu Quang. Chinh vi the, kham pha van hoa, khong gian, van hoc dan gian… vung cao khong chi la cuoc kham pha tri thuc, kham pha tinh cam ma con se giup chung ta quay ve voi coi nguon, voi bau sua me que huong.
Nhung coi nguon, bau sua me que huong ay ngay mot thay doi. Duoi bong rung gia, bao doi nay cac dan toc it nguoi o Quang Nam dung ban lang, lam ray, lam nha, song hoa hop voi thien nhien. Khong gian dac trung cua vung cao phai nhac ngay den rung - boi do la tat ca cuoc song cua dong bao. Co nha nghien cuu qua quyet: Khong co rung, ho se chet!
Nhung khuon hinh ma Bao Quang Nam ghi nhan tren cac chang duong khac nhau khi den voi vung cao mo ra mot khong gian quyen ru. Quyen ru trong moi goc nhin, song cung du cam ve mot su mat mat, phoi pha…
Suong som ban lang. Anh: Nguyen Ngoc Phuoc
Nhip dieu hang ngay. Anh: Tan Vinh
Lang Ta Vang (Nam Giang). Anh: Vu Cong Dien
Net moi Tay Giang. Anh: Tran Duc
Thon Poning (xa Lang, Dong Giang). Anh: Tan Vinh
Kho thoc nguoi Xe Dang o Tra Linh. Anh: Tan Vinh
Lang Aching (Tay Giang). Anh: Vu Cong Dien
Thac nuoc ben duong Ho Chi Minh. Anh: Tan Vinh
Anh: Tan Vinh
Nhung thua ruong bac thang Chuor co tu hang tram nam nay do ban tay can man cua dong bao Co Tu kien tao vua duoc cong nhan la di tich danh thang cap tinh. Nhung thua ruong trong nhu nhung “chiec thang troi”, thuọc dia ban thon Aràng I, II, III (xa A Xan - Tay Giang), nam tren tuyen duong A Xan - Ch'Om. A Xan la mot trong 4 xa vung cao Tay Giang, o dọ cao khoang 1.300m so voi mục nuóc biẻn, giap ranh nuoc ban Lao.
Ruong bac thang Chuor mua lua chin
Khach den day neu gap mua sap thu hoach se duoc chiem nguong canh dong lua chin vang tuyet dep. Co thua chi vai chuc bac thang nam vat veo ben me doi, co thua vut len thang tap theo hinh chop non de lo nhung bac tam cap uon cong nhu nhung canh cung dat, co thua lua da chin vang uom, co thua vua moi chin, mau vang cua ruong lua hoa lan voi mau xanh cay rung tao thanh ve dep kho ta… Trong chien tranh chong Phap va My, canh dong lua bac thang Chuor gop phan cung cap luong thuc cho can bo, bo doi.
Tat ca cac thua ruong bac thang Chuor deu duoc dãn nuoc tu song K'ool. Truoc kia, khi chua co he thong kenh muong, dong bao Co Tu dung than cay thong to bỏ doi deo thanh mang nuoc, rat cuc nhoc vi vu nao cung phai thay “duong ong”. Bay gio da co dạp va muong kien có, sản luọng lua cao hon, doi khi cung cáp luong thuc cho cac dòn bien phong, truong hoc, tram xa...
Ruong bac thang Chuor la ket qua cua phuong thuc canh tac nong nghiep tu xa xua nhat, ham chua tri thuc ban dia cua nguoi Co Tu, tro thanh diem nhan trong buc tranh canh sac vung cao Quang Nam voi khong gian sinh thai trong lanh hap dan du khach. Moi mua thu hoach la mot mua le hoi mung lua moi.
Mê hoặc núi rừng miền tây Quảng Nam
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Từ đỉnh Ngọc Linh kéo ra phía Bắc gặp những cánh rừng A Roàng, A Lưới (Thừa Thiên Huế), núi rừng miền tây Quảng Nam còn lưu giữ cả những bí ẩn của một vùng văn hóa đa dạng của các tộc người đã bao đời sinh sống nơi đây.